هوش فضایی چیست؟
هوش فضایی، یکی از هوش‌های چندگانه گاردنر است. از هوش فضایی با عنوان هوش دیداری فضایی (Visual – spatial intelligence) یا هوش تجسمی هم یاد میشود. هوش فضایی به معنای توانایی درک تصاویر و اشکال سه بعدی است. در این هوش عمل دیدن نقش بسیار مهمی دارد. در نتیجه توجه و تقویت آن سبب می‌شود تا توانایی افراد برای درک و تحلیل تصاویر مختلفی که در محیط پیرامون وجود دارد، افزایش پیدا کند. این جنبه از هوش کاربرد‌های بسیار زیادی دارد و توانمندی‌های مختلفی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. از جمله توانمندی‌هایی که زیر مجموعه هوش تجسمی محسوب می‌شوند، می‌توان به این موارد اشاره کرد: شناخت و درک تصاویر مختلف، درک رابطه موجود بین شکل و زمینه آن، مدل‌سازی، سازمان دهی، ایده پردازی برای فضا‌های مختلف و ایجاد فضا‌سازی صوتی و تصویری.
در ادامه پاسخ دادن به این سؤال که هوش فضایی چیست؟ باید به کلمات دیگری هم که برای توصیف این جنبه از هوش استفاده می‌شوند، اشاره کنیم. اصطلاح دیگری که برای توصیف هوش فضایی به کار می‌رود، تفکر دیداری است. علت شناختن این جنبه از هوش تحت عنوان تفکر دیداری را با یک مثال توضیح می‌دهیم. تصور کنید فردی در یک محیط وسیع که فاقد جاده و علائم راهنمایی‌کننده است، مشغول پیاده روی می‌باشد. اگر این فرد برای مسیر‌یابی و پیدا کردن راه خود تنها یک نقشه و قطب نما به همراه داشته باشد تفکر دیداری به کمک او خواهد آمد. در چنین شرایطی فرد باید تصویر‌سازی ذهنی انجام دهد و بر آن اساس بتواند با کمک قطب نما و نقشه مسیر درست را تشخیص بدهد.
افرادی که هوش فضایی قوی دارند، علاقمند به نمودار و جدول هستند و در مقایسه با سایر افراد در این زمینه توانایی بیشتری هم دارند. این افراد به راحتی می‌توانند با بررسی کردن یک نمودار یا جدول تمامی اطلاعات و داده‌های مورد نیاز را از آن دریافت کنند. علاوه بر این افرادی که هوش تجسمی قوی‌تری دارند به راحتی می‌توانند اطلاعات مختلف را در قالب نمودار یا جدول سازمان دهی کنند. سازمان دهی اطلاعات در جدول و نمودار به یاد سپاری آن‌ها را بسیار آسان‌تر می‌کند.

ویژگی‌های افراد دارای هوش فضایی
در تست‌های هوش چندگانه گاردنر، افرادی که در آزمون هوش تجسمی فضایی نمره بالای کسب می‌کنند، ویژگی‌های رفتاری و ذهنی ویژه‌ای دارند که از جمله‌ آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
استفاده از تصاویر و اشکال نسبت به متن برایشان ارجحیت دارد
افراد دارای هوش فضایی رغبت زیادی برای استفاده از کلمات و متن‌ها ندارند و حتی در مطالعه نیز به‌دنبال اشکال و تصاویر هستند. به همین دلیل است که در درس‌هایی مانند معماری و نقشه‌کشی، گرافیک و انیمیشن‌سازی موفق‌تر هستند. زیرا با تجسم اشکال سه ‌بعدی در ذهن، آنها را روی کاغذ یا سیستم‌های کامپیوتری به بهترین نحو پیاده‌سازی می‌کنند.
برای این تیپ انسان‌ها فقط تصویر و شکل معنی دارد و به‌معنای واقعی از کلمات و متن‌ها بیزار هستند. در مدرسه تبحر بالایی نقاشی‌کشیدن دارند و بهترین نقاشی‌ها را ترسیم‌ می‌کنند و با ارتقای دوران تحصیلی به درس‌هایی که اشکال در آن زیاد است مانند جغرافیا، هندسه، گرافیک و ... جذب می‌شوند.
توانایی بالایی در جهت‌یابی، مسیریابی و نقشه‌خوانی دارند
اگر چند بار از یک مسیر می‌گذرید و آن را نمی‌توانید به‌خاطر بسپارید، ولی یکی از دوستان‌تان تنها با یک بار عبور از آن محل به سرعت می‌تواند در دفعات بعد مسیریابی‌های لازم را با سرعت انجام دهد، بی‌شک از هوش فضایی بهره‌مند است. این دسته افراد، در مسیریابی شمال، جنوب، شرق و غرب بسیار باهوش هستند و در مسیرهای پرپیچ‌وخم و ناآشنا با ساده‌ترین ابزارهای جهت‌نمایی می‌توانند راه خود را پیدا کنند.
آنها یک نقشه‌خوان تیزبین هستند و می‌توانند نقشه شهرها و کشورها را برایتان تفسیر کنند. به لیدرهای تورهای گردشگری فکر کنید که توانایی بالایی در نشان‌دادن محل‌های مختلف و توصیف آنها دارند، این نعمت هوش دیداری است که خداوند به آنها عطا کرده است.
تصاویر و طرح‌هایی فوق‌العاده زیبا و نزدیک به واقعیت خلق می‌کنند
انسان‌های با این ویژگی، توانمندی بالایی در ایجاد نقش‌های زیبا و نزدیک به واقعیت دارند. هنرمندان و نقاشان معاصر که امروزه نقاشی‌های باارزش‌شان در موزه‌ها نگهداری می‌شود، هوش فضایی بالایی داشته‌اند. دو مورد طراحی و ساختن برای این افراد عملی است.
به همین دلیل در طراحی وب‌سایت‌ها، کاراکتر بازی‌ها، انیمیشن‌سازی، کارت ویزیت، طراحی نقشه و نمای ساختمان، ساخت ماکت و بسیاری کارهای بصری موفق هستند. نمونه موفق از افراد دارای هوش بصری را استاد فرشچیان می‌توان معرفی کرد که آثارش زبانزد تمام ایرانیان و جهانیان است.
 این استاد گرانقدر طرح‌هایی با مضمون به واقعیت خلق می‌کند و در این حوزه شگفتی‌ساز شده است. همچنین این افراد به جزئیات توجه ویژه ای دارند و می‌توانند اتفاقات محیط پیرامون را در ذهن‌شان تجسم کرده و نتایج و تحلیل‌های جالبی به‌دست آورند.
 توانایی بالایی در قضاوت و استدلال فضایی دارند
افراد دارای هوش بصری، توانایی بالایی در تجسم فاصله اشیاء نسبت به خود و اجسام دیگر دارند. آنها می‌توانند به‌راحتی فاصله افراد، اجسام و ... را نسبت به زوایا و مکان‌های مختلف تخمین بزنند. این قابلیت آنها را قادر می‌سازد تا معمار، مهندس، نقاش، طراح و هنرمند موفقی شوند. افراد نابینا و کم بینا نیز از این هوش برای تجسم طول و عرض و شکل دقیق اجسام در ذهن خود استفاده می‌کنند.
به طور کلی افراد دارای هوش فضایی بالا دارای توانایی هایی از قبیل توانایی های زیر هستند:
    توانایی درک اجسام و موقعیت آن‌ها
    توانایی حل جدول و پازل‌های بسیار پیچیده
    ساخت ماکت
    درک و طراحی سه‌بعدی
    نقشه‌خوانی حرفه‌ای
    به‌خاطر سپردن رویدادها به همراه جزئیات
    ثبت عکس‌های بسیار جذاب
    علاقه‌مند به رنگ‌ها
    و…

اهمیت و کاربرد هوش فضایی
هوش فضایی انسان را قادر می‌سازد تا در جهان حرکت کند و همچنین دیدگاه دیگران را تعیین کند. ظرفیت به خاطر سپردن شکل چیزی در ذهن و تصویر کردن آن از منظرهای مختلف، کلید این نوع هوش است و این موضوع نیاز به تخیل و خلاقیت دارد. هوش فضایی به افراد این امکان را می‌دهد تا به راحتی اشیاء یا مکان‌های دیگر را جست‌وجو کنند.
علاوه بر آن در توانایی فرد برای دنبال کردن نقشه نقش دارد. این استعداد همچنین شامل توانایی پیش‌بینی مسیر و سرعت اجسام متحرک نیز می‌شود. برای مثال هنگام گرفتن توپ بیس‌بال یا عبور از یک خیابان شلوغ هنرنمایی این هوش را در عرصه استعدادها مشاهده می‌کنید. علاوه بر این موارد هوش فضایی برای یادگیری ریاضیات نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به دانش‌‌آموزان این امکان را می‌دهد تا در محاسبه هندسی و تشخیص الگو به واسطه ایجاد یکشی ذهنی که قابلیت اندازه‌گیری، جابه‌جایی و یا تغییر شکل دارد؛ به خوبی عمل کنند‌.
هنرمندان، معماران، فیزیکدانان، دریانوردان، شطرنج‌بازان و گلف بازان افرادی هستند که اغلب در زمینه هوش فضایی نسبت به دیگران برتری دارند. کسانی که ادراک فضایی قوی دارند احتمالاً از هنر لذت می‌برند، به ندرت گم می‌شوند، همه‌چیز را خیلی واضح تصور می‌کنند و استعاره در مکالمات روزانه آن‌ها به کرات یافت می‌شود. این افراد همچنین، اغلب دارای خاطرات “عکاسی” هستند و تصاویر را راحت‌تر از کلمات یا اعداد حفظ می‌کنند.

مشاغل مناسب افراد دارای هوش فضایی
برای هر کدام از این هوش های 10 گانه گاردنر، شغل های مشخصی وجود دارد. مثلاً در مقاله هوش حرکتی اشاره کردیم که شغل های بازیگری، کارگردانی، تکنیسین، مکانیک، باغبانی، معماری، آتش نشانی و… برای افرادی با این هوش مناسب است. اما با توجه به خصوصیات و ویژگی هایی که افراد با هوش تصویری فضایی دارا هستند،این شغل ها میتواند برای آنها مناسب باشد:
    معمار
    نقاش
    بازیکن شطرنج
    مجسمه ساز
    طراح
    گرافیست
    فیلم ساز
    شعبده باز
    فیزیکدان نظری
    استراتژیست جنگ
    مهندس مکانیک
    طراح دکور
    عکاس
    طراح مد
    دریانورد
    خلبان

چگونه هوش فضایی را تقویت کنیم؟
اگرچه بسیاری افراد با توانایی هوش بصری به‌دنیا می‌آیند و از این ویژگی بسیار خوب بهره می‌برند، خبر خوب این است که این هوش مادرزادی نیست و تمامی انسان‌ها با روش‌هایی می‌توانند آن را در خود تقویت کنند.
انجام بازی‌های فکری مانند شطرنج
بازی شطرنج به تقویت ویژگی تجسم اشکال کمک زیادی می‌کند. در این بازی دائماْ در حال چیدن استراتژی و بررسی محیط و بازیکن‌ها برای حرکت‌های بعدی هستید. این کار به هوش فضایی نیاز دارد تا بتوانید صفحه شطرنج را در ذهن خود تجسم کرده و حرکت‌های بعدی بازیکن را حدس بزنید.
ساخت موقعیت‌های مکانی سه ‌بعدی در ذهن و تجزیه‌وتحلیل آن، هوش دیداری‌تان را تقویت کرده و از شما یک بازیکن شطرنج خوب می‌سازد.
حل پازل‌های بزرگ و پیچیده
حل پازل، یک بازی فکری تصویری است که باید محل قطعات مختلف را پیدا کرده و در موقعیت مناسبش قرار دهید. اگر می‌خواهید هوش بصری‌تان را تقویت کنید، بهتر است از حل پازل‌های ساده شروع ‌کرده و به پازل‌های خیلی سخت و پیچیده برسید.
این کار نه تنها یک سرگرمی جذاب است به‌طور قابل توجهی هوش دیداری را در شما تقویت می‌کند بلکه تمرکزتان را نیز افزایش می‌دهد.
انجام بازی با لگو و جورچین
لگو را می‌توان بهترین بازی برای تقویت هوش بصری به شمار آورد. این بازی سه بعدی ساده به شما کمک می‌‌کند بتوانید اشکال سه ‌بعدی را در ذهن خود مجسم کرده و روش‌های خلاقانه برای حل آن پیدا کنید. جورچین نیز از این قضیه مستثنی نیست، برای کودکان و نوجوانان این بازی‌ها، ساده ترین و بهترین روش تقویت هوش بصری‌شان است.
نقاشی بکشید و از کتاب‌های دارای تصاویر استفاده کنید
ترسیم اشکال و طرح‌های مختلف ذهن شما را وادار به ایده‌پردازی و طرح‌ریزی می‌کند تا بتوانید قسمت‌های مختلف یک شکل را کنار هم قرار دهید و یک تصویر نهایی ایجاد کنید. استفاده از کتاب‌های دارای تصاویر سه‌ بعدی نیز کمک می‌کند تا با تحلیل اجزای درون عکس‌ و تلاش به درک و تصویرسازی آن در واقعیت، هوش بصری خود را تقویت کنید.
بازی‌های ویدئویی انجام دهید
بله درست شنیدید، بازی کنید تا هوش‌ فضایی‌تان تقویت شود، زیرا در بازی‌هایی که نقش اول باشید، به‌دنبال مسیر، جهت، راه و فضاهایی خواهید بود تا به دشمن ضربه بزنید و این تلاش برای مسیریابی و جهت‌یابی‌ها باعث تقویت هوش دیداری‌تان می‌شود.

_________________________________________________________

مقالات دیگر