روانشناسی سالمندی چیست؟
روانشناسی سالمندی به مطالعه روانشناختی چگونگی روند پیری و تاثیر آن بر ذهن و جسم و حتی ارتباطات اجتماعی فرد در سن پیری می‌پردازد. قبل از دهه ۱۹۷۰ تمرکز کمی بر روی این شاخه از روانشناسی بود اما با صعودی شدن و بالا رفتن سن اکثر افراد در جامعه، روانشناسان دریافتند که باید بیماری‌های آلزایمر، زوال عقل و افسردگی در افراد مسن مورد بررسی قرار گیرد. این رشته از روانشناسی بیشتر به درمان افراد بالای ۶۰ سال می‌پردازد. بیماری آلزایمر، زوال عقل، بیماری پارکینسون، بیماری گلوکوم ( آب سیاه)، آرتروز و دیابت چند بیماری پزشکی است که بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و بسیاری از این بیماری‌های پزشکی هم ریشه بیولوژیکی و هم ریشه روانشناختی دارد. و اینجاست که روانشناسی سالمندی بسیار کارآمد می‌شود.
روانشناسان این رشته دانش خود را پیرامون روند طبیعی پیری گسترش و افزایش می دهند و مشکلاتی را که معمولا با افزایش سن ایجاد می شوند را بررسی می کنند. روانشناسان به افراد مسن و خانواده هایشان کمک می کنند تا بر مشکلات روحی غلبه کنند و در طول زندگی به آرامش و شادی دست یابند.

متخصص روانشناسی سالمندان کیست؟
روانشناس سالمندان یک روانشناس بالینی حرفه‌ای است که در مطالعه و درمان مشکلات روانی، عاطفی و اجتماعی که با افزایش سن به وجود می‌آیند، تخصص دارد. درست مانند یک روانشناس کودک که به طور انحصاری با مراجعین کودک کار می‌کند، متخصصان روانشناسی سالمند نیز توجه خود را بر روی نیازهای سالمندان متمرکز می‌کنند. آنها تحقیقاتی را انجام می‌دهند، خدمات درمانی را به مراجعین سالمند و خانواده‌های آنها ارائه می‌دهند، کلاس‌های آموزشی ترتیب می‌دهند، به کارکنان بهداشت روانی آموزش می‌دهند و در مورد موضوعات مهم مرتبط با مراحل آخر عمر انسان تحقیق می‌کنند. متخصصان روانشناس سالمندان با مشکلات خاصی که سالمندان با آن مواجه هستند، سروکار دارند. ظهور و رشد این تخصص‌ها نشان دهنده مشارکت روزافزون روانشناسان در ارائه خدمات مستقیم به سالمندان است. اغلب روانشناسان سالمندان دارای مدرک دکترای روانشناسی هستند.

مشکلات روانی رایج در دوران سالمندی
زوال عقل شایع ترین اختلال سلامت روان در افراد بالای ۶۵ سال است. این بیماری شدید و پیشرونده است. این بیماری بسیاری از افراد سالمند را تحت تاثیر قرار می دهد. تحقیقات در زمینه روانشناسی سالمند نشان می دهد که در بیست سال آینده جمعیت بیمارانی که زوال عقل دارند، سه برابر خواهد شد. تخمین زده شده است که این بیماری بیشتر از سرطان پستان و پروستات جان انسان ها را می گیرد. زوال عقل می تواند فشار فیزیکی، عاطفی و اقتصادی قابل توجهی را به بیماران و مراقبان آن ها وارد کند. به همین خاطر تشخیص زود هنگام و مراقبت مناسب و صحیح از سالمند یک امر ضروری است.
افسردگی و اختلالات خلقی نیز در میان سالمندان رایج است. معمولا این مشکلات اغلب تشخیص داده نمی شوند و درمانی هم صورت نمی گیرد. تحقیقات صورت گرفته نشان داده است که ۵ درصد از افراد مسن از اختلال افسردگی رنج می برند. غم و اندوه شخص و نشان دادن آن تنها علامت افسردگی نیست. شکایت از فقدان انرژی و انگیزه معمولا مرتبط با افسردگی است. رنج طولانی مدت و اختلال در انجام فعالیت های روزانه از پیامد های شناخته شده افسردگی هستند. برای افزایش کیفیت زندگی سالمندان بسیار مهم است که مراقبت و حمایت کافی از سالمند صورت بگیرد.
اضطراب نیز در بین سالمندان رایج است. این بیماری ممکن است طیف وسیعی از مسائل ذهنی از جمله اختلال وسواس فکری، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال هراس یا فوبیا را در بر بگیرد. زنان بیشتر از مردمان در معرض این اختلال هستند. اختلالات مرتبط با اضطراب پس از یک موقعیت استرس زا مانند از دست دادن همسر یا در کنار بیماری های مزمن و طولانی مدت رخ می دهد. این اختلال ممکن است پیامد های شدیدی برای رفاه کلی سالمندان داشته باشد.
از دیگر مواردی که در بین سالمندان شایع است، اختلالات خواب است. زمان مورد نیاز برای خواب رفتن معمولا از ۴۵ دقیقه بیشتر نیست. بیدار شدن های مداوم در طول خواب و مدت زمان کوتاه خواب نشانه های واضحی از بی خوابی است. خواب مناسب بسیار مهم است، چرا که اختلالات خواب روی بیماری روانی اثر گذار است.

علائم وجود مشکلات روانشناختی در افراد مسن
با افزایش سن و پیر شدن، دیدن تغییرات فیزیکی و روانی مسئله غیر طبیعی نیست. اما مشکلاتی مانند آلزایمر و فراموشی، اضطراب مداوم و یا سایر مسائل روانشناختی در سن پیری امری طبیعی نیست و می‌تواند نشانه یک اختلال روانشناختی جدی‌تر باشد. که در صورت ابتلا باید حتما تحت نظر روانشناس سالمندی قرار گیرند.
از شایع‌ترین عوامل خطر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
    تغییر قابل‌توجه در اشتها، سطح انرژی و خلق و خو
    احساسات منفی و دشوار بودن جذب احساسات مثبت
    بی خوابی و یا خواب زیاد
    ناامید بودن، غم یا افکار خودکشی
    تمایل به مصرف مواد مخدر یا الکل
    احساس بی‌قراری یا مشکل در تمرکز
    افزایش احساس ترس یا نگرانی
    از دست دادن حافظه کوتاه مدت
    عصبانیت، خلق تحریک پذیر و پرخاشگری
    تمایلات به وسواس فکری عملی
    رفتارهای غیر معمول نسبت به دیگران
    رفتار یا افکاری که به خانواده، فرصت‌های اجتماعی و کار تاثیرگذار است.
    مسائل مداوم در هضم غذا، درد یا سردرد که با سایر بیماری‌ها مرتبط نیست.
    مشکل در نظافت و مراقبت از منزل
    مشکل در مدیریت امور مالی یا کارهایی که شامل اعداد است.

اهمیت روانشناسی سالمندی
سلامت روان در دوران سالمندی بسیار مهم است، زیرا سلامت روانی سالمندان بر سلامت جسمانی تأثیر زیادی دارد. برای مثال، افراد مسن‌تر مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی بیشتر از افراد مسن سالم دچار افسردگی می‌شوند. علاوه بر این، افسردگی در سالمندان در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بیماری های دیگری شود.
با افزایش سن افراد در جهان، نیاز به توجه بیشتر و رفع مشکلات سلامت روانی سالمندان به طور چشمگیری احساس می‌شود. روانشناسی سالمندان به بررسی مسائلی می‌پردازد که سالمندان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
به وجود آمدن رشته روانشناسی و استقبالی که هر روزه در مورد آن می شود باعث شده تا سالمندان به طور مستقیم بتوانند برای بیماری های خاص خود از این افراد بیشترین کمک را بگیرند. روانشناسان سالمندان بیشترین تمرکز خود را بر روی پیشگیری، ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی و عاطفی در سالمندان می گذارند.
این افراد به سالخوردگان کمک می کنند تا با افسردگی، اضطراب مرگ، مشکلات حافظه و نگرانی های سلامتی مقابله کنند و در زمان بیماری در کمترین زمان بهبودی خود را به دست آورند. گاهی اوقات مشکلات عاطفی و روانی در افراد مسن که با درد مزمن، بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت دست و پنجه نرم می‌کنند، ایجاد می‌شود. روانشناسان سالمندان خدمات روانشناسی مناسبی را به این افراد ارائه می‌دهند.
با پیشرفت های پزشکی و فناوری، طول عمر انسان افزایش یافته است. بنابراین نیاز به مطالعات سالمندی نیز بیشتر از قبل احساس می‌شود. با وجود اینکه به روانشناسی سالمندی بیشتر از قبل در کشور نیاز داریم اما در تعداد این افراد بسیار اندک است. با توجه به افزایش تعداد سالمندان، این تعداد باید در سال های آینده افزایش یابد.

مشکلات رایج در دوران سالمندی و تاثیر روانشناس
• اضطراب و افسردگی در سالمندان
تغییرات شناختی منفی در سالمندان به خاطر بازنشستگی، مشکلات مالی، مشکلات در رفت و آمد، مشکلات مسکن و از همه مهمتر کاهش سلامت جسمانی فرد رخ می‌دهد. اما اصلی ترین اختلال روانی در سالمندان افسردگی است.
افسردگی می‌تواند منجر به از دست دادن علاقه به انجام سرگرمی ها یا فعالیت های عادی، گوشه گیری و حتی خودکشی در موارد شدید شود. بر اساس تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده، تقریباً 80 درصد از افراد با مداخله به موقع قابل درمان هستند.
رشته روانپزشکی سالمندان با استفاده از روش های روان درمانی که شامل رفتار درمانی شناختی، روان درمانی پویا و روان درمانی بین فردی می شود و می تواند افسردگی را در سالمندان درمان ‌کند.
اضطراب در افراد مسن که علائم افسردگی را نیز تجربه می‌کنند، رایج است. طبق گزارش انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، حدود 11 درصد از سالمندان در ایالات متحده از اختلالات اضطرابی رنج می‌برند. اعضای خانواده اغلب علائم مربوط به اضطراب را در سالمندان نادیده می‌گیرند. زیرا این علائم معمولاً با بیماری های جسمی دوران پیری مطابقت دارد.
• بیماری های مزمن در سالمندان
روانشناسان اغلب با افراد مسن که از بیماری های مزمن رنج می‌برند کار می‌کنند. طبق گزارش APA، حدود 85 درصد از سالمندان در ایالات متحده حداقل یک بیماری مزمن مانند آرتریت، فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت، کاهش شنوایی، آب مروارید یا سکته را تجربه می‌کنند.
هنگامی که در افراد مسن بیماری مزمن تشخیص داده می‌شود، پزشک درمان را زیر نظر روانپزشک توصیه می‌کند تا به فرد کمک کند تا زندگی خود را در کنار این بیماری با سازگار ادامه دهد. در این صورت می توان گفت که راه درمان بیماری های سالمندان با راهنمایی پزشکان و روانشناسان یکی از اهداف پزشکی است.
سالمندان در زمان بروز بیماری با واقعیت تلخ زندگی، ناتوانی و درد مزمن، افسردگی را تجربه می‌کنند. افسردگی در بیشتر موارد باعث اختلال در درمان پزشکی می‌شود. روانپزشکان در این دوران سعی می‌کنند با راهنمایی های موثر به سالمندان در حل مشکلات محیطی و اجتماعی، بیماری های مزمن و… کمک کنند تا بتوانند با شرایط خود سازگار شوند و مراقبت از آنها را زیر نظر بگیرند.
• زوال عقل در سالمندان
سالمندانی که از بیماری آلزایمر یا زوال عقل رنج می‌برند معمولاً علائم اضطراب و افسردگی را بیشتر در خود نشان می‌دهند. طبق تحقیقاتی که انجمن آلزایمر در آمریکا انجام داد مشخص گردید که حدود 40 درصد ازسالمندانی که به آلزایمر مبتلا هستند از افسردگی شدید هم رنج می‌برند. بیماران آلزایمری کمتر می‌توانند صحبت کنند. به همین دلیل، روانشناسان با چالش های خاصی روبرو هستند.
طبق گفته مؤسسه سلامت روان آمریکا، برای تشخیص افسردگی در بیماران آلزایمر، باید دو یا چند مورد از علائم زیر را در یک دوره دو هفته ای نشان دهند:
• ایزوله سازی اجتماعی
• اختلال در اشتها
• اختلالات خواب
• حرکت آهسته و حرکت احساسی!
• خلق و خو و تحریک پذیری
• خستگی
• احساس بی ارزشی
• فکر کردن به مرگ به صورت مکرر

آیا مشکلات سلامت روان در دوران سالمندی بدتر می شود؟
بیماری روانی در سالمندی امری طبیعی نیست. طبق تحقیقات صورت گرفته اختلالات سلامت روان در بزرگسالان جوان بیشتر از سالمندان است. البته باید توجه داشت که سالمندان کمتر به دنبال دریافت خدمات روانپزشکی هستند. اگر بخواهیم آمار و ارقامی از شایع ترین اختلالات روانشناسی و روانپزشکی نام ببریم می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
شایع ترین اختلال که زوال عقل می باشد حدود 10 درصد از جمعیت سالمندان را به خود اختصاص داده است. بر اساس CDC افسردگی 5 درصد از سالمندان بالای 65 سال و 13.5 درصد از افراد مسنی که در بیمارستان بستری می شوند را درگیر خود کرده است. مسئله ای که نگران کننده است این است که افسردگی اغلب تشخیص داده نمی شود و درمان هم نمی شود.
حال اگر فردی از دوران جوانی با این مساله درگیر باشد در دوران سالمندی اوضاع بدتر خواهد شد. اختلالات اضطرابی که اغلب با افسردگی هستند از مسائلی است که باید به آن توجه شود. از سندرم احتکار و اختلال وسواس فکری گرفته تا فوبیا و اختلال استرس پس از ناحیه روی اضطراب و تشدید آن تاثیر گذار است.

تفاوت میان روانشناس سالمندی با روانپزشک سالمندی
اگرچه روانشناسان و روانپزشکان سالمندان منحصراً با سالمندان سروکار دارند، اما تفاوت های قابل توجهی بین این دو حرفه وجود دارد. تفاوت اصلی این دو حرفه در فرایند آموزش است. برای این حرفه روانپزشک سالمندی باید دارای مدرک دکترا باشند. در حالی که روانشناسان سالمندی دارای مدرک پزشکی عمومی هستند و تخصص خود را در زمینه روانشناسی به دست آورده اند همچنین روانشناسان سالمندان ممکن است آموزش های تخصصی را به عنوان بخشی از آموزش فارغ التحصیلی خود دریافت کنند.
شیوه های روانپزشکان و روانشناسان سالمندان نیز بسیار متفاوت است. بسیاری از روانشناسان درگیر مطالعه مشکلات مرتبط با افزایش سن مانند بیماری آلزایمر هستند؛ بنابراین بسیاری از روانشناسان سالمندی در این زمینه مطالعه و پژوهش می‌کنند. بسیاری دیگر از روانشناسان سالمندان برای ارائه خدمات مشاوره ای به بیماران در کلینیک یا سایر خدمات کار می‌کنند.
از سوی دیگر روانپزشکان بیشتر بر دیدگاه پزشکی سلامت روان تمرکز دارند. آنها به جای انجام تحقیقات بیشتر در تشخیص مشکلات سلامت روان و درمان مشکلات از طریق روش‌های مختلف از جمله درمان و تجویز دارو، تخصص دارند بر خلاف روانشناسان سالمندان، روانپزشکان سالمندان دارو تجویز می‌کنند.

روانشناسی سالمندی برای چه کسانی مفید است؟
هر سالمندی می‌تواند از خدمات روان درمانی سالمندان استفاده کند. به عنوان یک سالمند، شما یا شخصی که می‌شناسید ممکن است به این خدمات نیاز داشته باشید. برای تشخیص این موضوع، به نشانه های ذهن و بدن خود توجه کنید. با بیماری های مزمن، زوال عقل و آلزایمر، افسردگی و اضطراب در دوران پیری آشنا شوید.
خطر ابتلا به بیماری روانی در هر مرحله از زندگی فرد وجود دارد. سالمندان ممکن است استرس بیشتری نسبت به بقیه افراد جامعه تجربه کنند. به عنوان مثال، کاهش تحرک، دردهای مزمن، ناتوانی یا سایر مشکلات ناشی از بیماری های دیگر مانند مرگ عزیزان و کاهش درآمد به دلیل بازنشستگی، همگی از دلایل استرس در سالمندان هستند.

_________________________________________________________

مقالات دیگر