مصاحبه تشخیصی چیست؟
در سال‌های اخیر پیشرفت‌های شگرفی در علم روانشناسی رخ داده و ابزارهای ارزیابی جدیدی تولید شده است. با این وجود بدون تردید مصاحبه تشخیصی مهم‌ترین و اساسی‌ترین شیوه ارزیابی و تشخیص گذاری بیماران است. مصاحبه تشخیصی به فرایندی گفته می‌شود که در آن مصاحبه‌گر آموزش دیده با گفتگو و پرسیدن سوالات و همچنین مشاهده و کاوش، علائم و مشکلات مراجع را استخراج می کند. این علائم و نشانه‌ها در پایان مصاحبه به چند تشخیص احتمالی منجر می‌شود.
توانایی انجام یک مصاحبه جامع، نخستین گام در ارزیابی، تشخیص و درمان بیماران مبتلا به انواع اختلالات روانی است. مهارت مصاحبه خوب، یکی از اساسی‌ترین چیزهایی است که درمانگر باید آن را داشته باشد. یک روان درمانگر ماهر باید اصول اساسی و زیربنایی فرآیند مصاحبه را بداند. همچنین باید بتواند رابطه خوبی با مراجع برقرار کند که منجر به همکاری او در ارائه اطلاعات می‌شود. علاوه‌بر این، درمانگر باید قادر باشد با استفاده از تکنیک‌های گرفتن اطلاعات، علائم را از رفتارها و هیجانات بیمار نیز بدست آورد.

انواع مصاحبه تشخیصی
به طور کلی روانشناسان بالینی و متخصصین سلامت روان از دو نوع مصاحبه استفاده می‌کنند: مصاحبه بینش گرا و مصاحبه علامت گرا. این دو نوع مصاحبه در نحوه پرسیدن سوالات، کاوش، جریان اجرای مصاحبه و هدف متفاوت هستند. با این حال هر کدام از آن‌ها مزایا و معایبی دارند و درمانگر می تواند با توجه به هدف خود از اجرای مصاحبه، یکی از آن‌ها را انتخاب کند. در ادامه به معرفی انواع مصاحبه تشخیصی می‌پردازیم و مزایا و معایب هر کدام را بررسی می‌کنیم.
مصاحبه بینش گرا؛ مبتنی بر نظریه روانپویشی
مصاحبه بینش گرا مبتنی بر نظریات فروید و روانکاوی است و بر تعارضات ناخودآگاه تاکید دارد. در واقع همین تعارضات هستند که به روان فرد صدمه می‌زنند و باعث بروز علائم، رفتارهای ناسازگارانه و اختلالات روانی می‌شوند. در مصاحبه تشخیصی بینش گرا، درمانگر به دنبال کشف تعارضات ناخودآگاه است که بتواند فرآیند درمان را بر اساس آن‌ها طی کند. بیمار نیز معمولا با استفاده از مکانیسم‌های دفاعی از به آگاهی آمدن امور سرکوب شده ناخودآگاه جلوگیری می‌کند.
در این نوع مصاحبه هدف هم تشخیص و هم درمان است. مصاحبه بینش گرا رویکرد تفسیری دارد و علت علائم و نشانه‌های بیمار را توضیح می‌دهد. این نوع با مصاحبه علامت گرا سازگار است و حتی می‌توان آن‌ها را با یکدیگر تلفیق کرد. با این وجود باید گفت که مصاحبه بینش گرا برای ارزیابی شخصیت، تعارض‌ها و مشکلات زندگی بهتر است تا برای ارزیابی اختلالات شخصیت و اختلالات روانی.
مصاحبه علامت گرا؛ منطبق با رویکرد توصیفی DSM
این نوع مصاحبه منطبق با راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) است. بر اساس این رویکرد، اختلالات روانی مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها هستند که عملکرد فرد را در حوزه‌های مختلف زندگی مختل می‌کنند. همچنین این اختلالات سیر مشخص و قابل پیش‌بینی دارند و به انواع خاصی از درمان پاسخ می‌دهند. هدف مصاحبه علامت گرا طبقه بندی شکایات و الگوهای ناسازگارانه رفتار بیمار بر اساس طبقات تشخیصی DSM است.
مصاحبه تشخیصی بینش گرا، رفتارهای بیمار را مشاهده می‌کند و او را به بیان مشکلاتش بر می انگیزاند. سپس مشاهدات را به زبان علائم و نشانه‌های اختلالات روانی ترجمه می‌کند. تشخیص بر اساس رویکرد توصیفی DSM کمک می‌کند سیر و پیش آگهی بیمار مشخص و موثرترین روش درمانی برای مشکل او انتخاب شود. این مصاحبه با رویکردی توصیفی، علائم بدست آمده از گفتگو و مشاهده بیمار را برای دسته بندی اختلالات، طبقه بندی می‌کند. مصاحبه علامت گرا برای تشخیص اختلالات روانی و اختلالات شخصیت بسیار مناسب است.

چه داده هایی در مصاحبه تشخیصی جمع آوری می شوند ؟
سابقه ی فردی ( P h )
سابقه ی فردی ، قسمت اصلی ( ثابت ) مصاحبه تشخیصی را تشکیل می دهد و شامل داده های مربوط به " آن جا و آن گاه " می شود تا از این طریق متخصص بالینی ( روان پزشک ، روان شناس بالینی یا مشاور ) بتواند به سر نخ های مهمی در خصوص داستان زندگی فرد مراجعه کننده ( بیمار ) نایل آید . این بخش از 6 جز ء تشکیل شده است :
    بیماری فعلی
    داده های شناسایی
    سابقه ی روانی - طبی
    سابقه ی خانوادگی
    سابقه ی فردی
    شکایت اصلی
معاینه ی وضعیت روانی ( M S E )
معاینه ی وضعیت روانی ، قسمت غیر ثابت ( در عین حال اصلی ) مصاحبه تشخیصی را تشکیل می دهد و فقط در صورتی که متخصص بالینی ( روان پزشک ، روان شناس بالینی یا مشاور ) به این نتیجه برسد که نیاز است در این خصوص داده هایی از فرد مراجعه کننده ( بیمار ) گرد آوری شود ، مطرح خواهد شد ؛ در غیر این صورت وی با بینش تخصصی خود به داده های مورد نظر پی خواهد برد . این بخش از 14 جز ء تشکیل شده است :
    ادراک
    اطلاعات عمومی
    بینش
    تمرکز و توجه
    جهت یابی
    حافظه
    خلق
    رفتار حرکتی - روانی
    ظاهر عمومی
    عاطفه
    فکر
    قضاوت
    نگرش
    هوش

مراحل مصاحبه تشخیصی
در جریان یک مصاحبه تشخیصی چند تغییر جهت برای بررسی موضوعات مختلف پیش می‌آید که بر اساس آن مصاحبه را به 5 مرحله تقسیم کرده‌اند. هدف هر کدام از مراحل مصاحبه تشخیصی متفاوت است اما در نهایت فرایندی را طی می‌کنند که به تشخیص منجر می‌شود. هر مرحله مصاحبه شامل بررسی موضوعات مختلفی می‌شود. با این حال در تمام مراحل، حفظ رابطه با مراجع از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه این 5 مرحله را به طور کلی شرح می‌دهیم.
مرحله اول؛ آماده سازی و غربال مشکل
بیماران به دلایل مختلفی به درمانگر مراجعه می‌کنند اما اکثر آن‌ها آمده‌اند چون تشنه کمک و مداخله هستند. در ابتدای مصاحبه چند دقیقه به بیمار فرصت داده می‌شود تا علت مراجعه را با زبان خودش بیان کند. این فضایی که به او داده می‌شود برای برقراری ارتباط درمانی اهمیت زیادی دارد. همچنین همین صحبت‌های اولیه باعث می‌شود حدس‌های تشخیصی مطرح شود و مصاحبه‌گر بداند که لازم است علائم چه اختلالاتی را بررسی کند. در این مرحله بهتر است از سوالات باز شروع شود و به تدریج سوالات را بسته پاسخ کرد.
در مرحله اول برخی از وضعیت‌های روانی نیز قابل مشاهده است. این وضعیت‌ها شامل ظاهر، فعالیت روانی-حرکتی، تکلم و عاطفه می‌شود. مرحله آماده سازی و غربال مشکل بیشتر برای بدست آوردن سرنخ‌های تشخیصی است. دنبال کردن این سرنخ‌ها و وارسی ملاک‌های تشخیصی در مراحل بعد پیگیری می‌شود. طول مدت این مرحله به همکاری بیمار بستگی دارد و اگر فرد در بیان شکایاتش بی میل است، ممکن است این مرحله طولانی‌تر شود.
مرحله دوم؛ پیگیری نظرات اولیه
هدف مرحله دوم دستیابی به تشخیص است و این مرحله شامل اثبات تشخیص‌های محتمل و رد تشخیص‌های غیرمحتمل می‌شود. برای پیگیری نظرات اولیه مصاحبه‌گر باید با اولین حدس خود در فهرست تشخیص‌های احتمالی شروع کند. ابتدا تمام ملاک‌های تشخیصی اختلال بررسی می‌شود. اگر تشخیص اثبات شد، نوبت به بررسی معیارهای اختلالات همبود و تشخیص‌های افتراقی می‌رسد.
در این مرحله سوالات بسته پاسخ بیشتری پرسیده می‌شود اما بهتر است هر ملاک ابتدا با سوال باز پاسخ پرسیده شود و سپس شدت، مدت زمان و سیر آن را با سوالات بسته مشخص کرد. حفظ رابطه با مراجع در این مرحله بسیار سخت است و حساسیت بالایی دارد. در مرحله دوم بیمار باید اطلاعات خصوصی‌ای را در میان بگذارد که صحبت کردن در مورد آن‌ها برایش سخت است.
مرحله سوم؛ اخذ تاریخچه و اطلاعات پایه
هدف این مرحله گرفتن تاریخچه و سیر اختلال، شخصیت قبل از بیماری، تاریخچه روانپزشکی خانواده و تاریخچه پزشکی و اجتماعی بیمار است. اخذ تاریخچه به منظور تایید تشخیص، پر کردن شکاف‌های تشخیصی، ارزیابی وضعیت روانی و پیگیری سرنخ‌ها و تناقض‌ها صورت می‌گیرد. طول مدت مشکلات بیمار و سیر آن‌ها در اینجا مشخص می‌شود. بررسی بستگان درجه اول از نظر ابتلا به اختلالات روانی نیز جهت قطعی کردن تشخیص و تعیین پیش آگهی و همچنین نوع درمان مهم است.
ارزیابی شخصیت قبل از بیماری نیز کارکردهای مهمی از جمله تعیین وضعیت فعلی عملکرد بیمار، تایید تشخیص و مشخص کردن اهداف درمانی دارد. همچنین کاوش در تاریخچه اجتماعی بیمار کمک می‌کند سطح عملکرد فرد قبل و بعد از ابتلا به بیماری مشخص شود. از آنجایی که برخی از اختلالات روانی در اثر بیماری‌های پزشکی بوجود می‌آیند یا این‌که می‌توانند آن‌ها را تشدید کنند، تاریخچه پزشکی نیز در این مرحله بررسی می شود. ‌
مرحله چهارم؛ ارائه تشخیص و بازخورد
در مرحله چهارم لازم است بیمار از سردرگمی خارج شود و بداند مشکلش از چه چیزی ناشی می‌شود. تشخیص، قضاوت و نتیجه گیری مصاحبه‌گر از بیمار است. به همین دلیل باید دقت کند که تشخیص به گونه‌ای مطرح نشود که بیمار فکر کند به او برچسب دیوانگی زده شده است. ارائه ارزیابی تشخیصی باید شامل موارد زیر باشد:
    قابلیت‌ها و توانایی‌های بیمار
    فرمول بندی تشخیصی که عبارت است از: عوامل زیست شناختی، روان شناختی و اجتماعی
    تشخیص اختلال روانی
اختلال باید به زبانی ساده و قابل فهم بیان شود تا مراجع بتواند آن را درک کند. همچنین بهتر است در انتهای ارائه تشخیص به او فرصت داده شود تا سوالاتش را بپرسد. این کار به فهم و پذیرش تشخیص کمک بیشتری می‌کند و بینش و قضاوت بیمار نسبت به مشکلش را نیز می‌سنجد. بینش و قضاوت خوب باعث می‌شود فرد همکاری بالایی در درمان داشته باشد.
مرحله پنجم؛ ارائه پیش آگهی و قرارداد درمانی
پس از این‌که بیمار متوجه شد که مشکلش ناشی از چیست، نوبت به ارائه پیش آگهی و قرارداد درمانی می‌رسد. در این مرحله نقش متخصص مصاحبه‌گر برجسته می‌شود و به نگرانی‌های بیمار در مورد احتمال بهبودی پاسخ می‌دهد. در مرحله پنجم، مراحلی که باید برای درمان طی شود و منافع و مضرات آن توضیح داده می‌شود. حتی در این وضعیت نیز مصاحبه‌گر باید فضا را برای پرسشگری بیمار مهیا کند تا اطمینان حاصل شود که او برنامه درمانی را قبول دارد و با آن همکاری می‌کند.

زمان مصاحبه تشخیصی
برای مصاحبه تشخیصی به صورت متوسط ، 45 دقیقه زمان در نظر گرفته می شود که با توجه به شرایط فرد مراجعه کننده ( بیمار ) می تواند تغییر کند . گاهی اوقات نیاز خواهد بود که بیش از یک جلسه برای مصاحبه تشخیصی ، زمان در نظر گرفته شود و به صورت معمول 2 بخش از زمان این فر آیند برای بررسی سابقه ی فردی و 1 بخش از زمان مورد نظر برای بررسی معاینه ی وضعیت روانی اختصاص می یابد .

چند نمونه سوال مصاحبه تشخیصی
بعد از این‌که در ابتدای مصاحبه به مراجع چند دقیقه فرصت داده شد که مشکلات خود را مطرح کند، مصاحبه‌گر سوالات بعدی خود را بر اساس شکایت آغازین می‌پرسد. در مرحله اول و دوم سوالات بر محور بررسی معیارهای تشخیصی و مدت زمان، شدت و سیر آن‌ها می‌چرخد. در مرحله دوم نیز سوالات با هدف اخذ تاریخچه پرسیده می‌شود. برخی از نمونه سوال‌های مرحله اول برای تایید یا رد اختلالات روانی شامل موارد زیر می‌شود:
    اختلالات خلقی: اخیرا روحیه‌ات چطور بوده؟ آیا احساس غمگینی داشتی؟ یا اینکه برعکس حس کنی حالت خیلی خوبه و بر فراز قله کوه ایستادی؟
    اختلالات اضطرابی: آدم نگرانی هستی؟ آیا وقتی می‌خوای جلوی جمع صحبت کنی دچار اضطراب میشی؟
    اختلالات وسواسی: اهل بشور بساب هستی؟ یا این‌که مدام چک کنی شیر گاز رو بستی یا در را بستی؟
علاوه‌بر بررسی معیارهای تشخیصی و تاریخچه، به طور کلی 4 سوال وجود دارد که صرف نظر از سرنخ‌های تشخیصی باید از همه در جریان مصاحبه پرسیده شود. این سوال‌ها عبارتند از:
    خودکشی: تا حالا شده که فکر کنی کاش شب بخوابم، صبح بیدار نشم؟
    مصرف مواد (بهتر است در هنگام پرسیدن آن عادی سازی شود): بعضی از آدما وقتی میرن مهمونی یا مثلا تو جمع دوستاشون میخوان خوش بگذرونن ممکنه مواد مصرف کنن یا سیگار بکشن و مشروب بخورن، شما این کارو کردی؟
    توهم و هذیان: شده چیزهایی بشنوی که دیگران نشنوند؟ یا چیزهایی ببینی که دیگران نبینند؟
    بیماری جسمی: بیماری جسمی خاصی داری که بخاطرش به دکتر مراجعه کرده باشی؟
بهتر است که سوالات خودکشی، مصرف مواد و توهم و هذیان به صورت عادی سازی شده پرسیده شود. در این صورت مراجع احساس شرم و مورد قضاوت قرار گرفتن نمی‌کند و راحت‌تر به سوالات پاسخ می‌دهد.

معرفی دوره مصاحبه تشخیصی بر اساس DSM5 هفتاد
DSM-5 آخرین نسخه از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی است که به عنوان مرجع موثق برای تشخیص اختلالات روانی به حساب می‌آید. در دوره مصاحبه تشخیصی بر اساس DSM5 شما به طور کامل طبقه بندی و معیارهای تشخیصی اختلالات روانی را می‌آموزید. یادگیری کامل معیارهای اختلالات روانی قدرت تشخیصی شما را بالا می‌برد. همچنین در این دوره شما نحوه مصاحبه با مراجعه را به طور کامل یاد می‌گیرید. آموزش بررسی وضعیت روانی و دریافت شرح حال بیمار نیز یکی دیگر از سرفصل‌های این دوره است.
در دوره مصاحبه تشخیصی بر اساس DSM5 هفتاد، تکنیک‌های مصاحبه حرفه‌ای و اصول و مبانی مصاحبه آموزش داده می‌شود. این تکنیک‌ها به شما کمک می‌کند با مراجع ارتباط برقرار کنید و بتوانید اطلاعات لازم برای تشخیص را از او بگیرید. نحوه گزارش نویسی روانشناختی و شرح حال نویسی بیمار نیز یکی دیگر از مواردی است که در این دوره تدریس می‌شود. یادگیری عملی چگونگی اجرای مصاحبه تشخیصی به همراه دانش آسیب شناسی بالا، شما را به درمانگر بهتری تبدیل می‌کند.

سخن پایانی
مصاحبه تشخیصی مهم‌ترین ابزار ارزیابی است که درمانگران در اختیار دارند و انجام درست و ماهرانه آن اهمیت زیادی دارد. مصاحبه تشخیصی به دو نوع بینش گرا و علامت گرا تقسیم می‌شود که هر کدام مزایا و معایب خود را دارد. مراحل مصاحبه تشخیصی نیز شامل 5 مرحله غربال مشکل، پیگیری نظرات اولیه، اخذ تاریخچه، ارائه تشخیص، ارائه پیش آگهی و برنامه درمان می‌شود. یادگیری مصاحبه برای هر درمانگری ضروری است. دوره مصاحبه تشخیصی بر اساس DSM5 هفتاد تمام موارد مورد نیاز برای اجرای درست فرایند مصاحبه را به شما می‌آموزد.

_________________________________________________________

مقالات دیگر