شفقت درمانی (CFT) چییست ؟
شفقت درمانی (Compassion-Focused Therapy) یک رویکرد درمانی است که از طریق ایجاد ارتباط مهربانانه، توجه به نیاز و تجربیات مراجعان، ایجاد محیط پذیرش‌آمیز و… برای بهبود روانی و احساسی مراجعان به‌کار گرفته می‌شود. این رویکرد روی تجربیات و دیدگاه‌های مراجعان تمرکز دارد تا بتواند برای ایجاد رابطه انسانی و حمایتی مناسب در راستای کمک به آن‌ها گام بردارد. ایجاد این روابط انسانی و حمایتی درست افراد را برای مواجهه با چالش‌ها و مشکلات آماده خواهد ساخت.
شفقت درمانی به روانشناسان و مشاوران این امکان را می‌دهد تا ارتباط موثر و مفیدی با مراجعان خود برقرار کرده و آن‌ها را در مسیر بهبود و تغییر راهنمایی کنند. شفقت درمانی زمانی توسط روانشناسان به‌کار برده می‌شود که مشکلات احساسی، بینشی یا روانی برای فرد مراجعه‌کننده به وجود آمده باشد. شفقت درمانی برای مواجهه با استرس، اضطراب، اعتیاد و مشکلات ارتباطی موثر واقع می‌شود.
با روش شفقت درمانی افراد می‌توانند به بهترین شکل و نمونه از خودشان ارتقا یابند، مسائل موجود را مطرح کنند و برای حل این مشکلات گام بردارند. بدون شک توسعه و رشد شخصی نیز در ادامه این مسیر دست‌یافتنی خواهد بود. روانشناسان و مشاوران با استفاده از روش شفقت درمانی به مراجعان خود کمک می‌کنند و آن‌ها را در مسیر بهبود و تغییر رفتار راهنمایی خواهند کرد.
درمان متمرکز بر شفقت یا همان CFT روشی بی‌نظیر است که مفاهیم و تکنیک‌های رفتاردرمانی، روانشناسی تکاملی، اجتماعی، رشد و… را در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد.

شفقت در روان‌درمانی
دالایی لاما اغلب تأکید می کند: «اگر می‌خواهید دیگران شاد باشند، روی شفقت تمرکز کنید و اگر می‌خواهید خودتان شاد باشید، باز هم روی شفقت تمرکز کنید».
گیلبرت مطرح می کند تمام درمانگران باور دارند که درمان باید مشفقانه باشد؛ یعنی مملؤ از احترام، حمایت و مهربانی باشد. این موارد به مؤلفه های اصلی که راجرز در رابطه ی درمانی خود مطرح کرده است شباهت دارد؛ یعنی توجه مثبت نامشروط، اصالت و همدلی. در واقع مؤلفه های راجرز زمینه ی رابطه ی مشفقانه را در درمان فراهم می کنند.
افراد با احساس شرم و خودانتقادی بالا، نسبت به رضایت و امنیت و مهربانی با خود و دیگران، دشواری های بسیاری را تجربه می کنند و حتی اگر بتوانند درمان های دیگر را از نظر شناختی و رفتاری اجرا کنند، اما نیاز دارند احساس شفقت و مهربانی را در کنار درمان های دیگر تجربه کنند.

شفقت به خود در روانشناسی
شفقت به خود در روانشناسی به این معنا است که فرد این توانایی را دارد که با احترام و مهربانی با خود رفتار کند. اینکه یک فرد خود را قبول داشته باشد، از تجربه‌های خود بیاموزد و به بهبود و توسعه شخصی بپردازد به‌نوعی به خود شفقت‌ورزی پرداخته است.
شفقت به خود شامل اعمالی همانند داشتن اعتماد به نفس، تنظیم هیجانات، پذیرش خود، مراقبت و بهداشت روانی و جسمی، پیگیری اهداف شخصی و شغلی و مهم‌تر از همه ایجاد رابطه‌ای سالم با خود خواهد بود. شفقت به خود مهارتی است که می‌تواند سبب تقویت روابط انسانی، افزایش خوشبختی و رضایت، کاهش استرس و تقویت اعتماد به نفس شود. شفقت ورزیدن به خود مزایای بی‌نظیری را برای افراد به دنبال خواهد داشت. مدیریت اضطراب و استرس، ارتقا کیفیت زندگی، پیشگیری از بروز بیماری‌های جسمی و روانی و… از جمله این مزایای شگفت‌انگیز به‌شمار می‌روند.

مؤلفه های شفقت
نف و سالزبرگ، شفقت را شامل 3 مؤلفه اساسی می دانند که عبارت اند از:
    مهربانی به خود در مقابل قضاوت و انتقاد از خود: به جای آنکه مدام خویشتن را به علت کاستی ها و خطاها و اشتباهاتمان مورد قضاوت و نقد قرار دهیم، با حمایت و مهربانی خود را تسکین دهیم و خود را درک کنیم.
    احساسات مشترک بشری در مقابل انزوا: پذیرش این مسئله که همه ی انسان ها عاری از خطا و اشتباه نیستند و همه نواقصی دارند.
    ذهن آگاهی در مقابل تسلیم: آگاهی از تجارب زمان حال به این صورت که هم از جوانب منفی مسئله چشم پوشی نکرد هم به صورت مداوم ذهن فرد درگیر آن جوانب منفی نباشد.

درمان متمرکز بر شفقت چگونه کار می کند؟
طبق درمان متمرکز بر شفقت، سیستم های تهدید، محرک و امنیت در طول تاریخ بشر تکامل یافته اند تا بقا را تسهیل کنند. انسان های اولیه برای آنکه از تهدیدها اجتناب کنند یا بر آنها چیره شوند، به دنبال منابعی مانند غذا یا صمیمیت بودند و از مزایای عضویت در یک اجتماع بهره مند می شدند.
طرفداران شفقت درمانی معتقدند این سیستم ها هنوز فعال هستند و امروزه بر احساسات، اعمال و اعتقادات انسان تأثیر می گذارند. اگر محرک تهدید کننده ای دریافت شود، به عنوان مثال، فرد ممکن است احساسات مختلفی (مانند ترس، اضطراب یا عصبانیت) را تجربه کند، رفتارهای مختلفی از خود نشان دهد (تسلیم،جنگ یا گریز) و هم‌چنین درگیر اعتقادات و تعصبات شناختی خاصی شود.
سیستم محرک تلاش می کند تا ضمن ایجاد احساس پیش بینی و لذت، افراد را به سمت اهداف و منابع مهم سوق دهد. افرادی که دارای سیستم محرک بیش از حد تحریک شده هستند ممکن است رفتارهای خطرناکی مانند اعمال جنسی غیر ایمن یا سوءمصرف مواد مخدر و الکل از خود بروز دهند.
سیستم امنیت با احساس شادی و خوشبختی در ارتباط است که این احساسات با لذت جویی همراه نیستند و فقط به دلیل عدم وجود تهدید ایجاد نشده‌اند، بلکه این حالت آرامش مثبت معمولاً به علت آگاهی از روابط اجتماعی، مراقبت و ایمنی ایجاد شده است و این سیستم تسکین دهنده، به عنوان یک تنظیم کننده برای هر دو سیستم تهدید و محرک عمل می کند.

شفقت درمانی برای چه مشکلاتی مناسب است؟
درمان مبتنی بر شفقت عموما برای کسانی مناسب است و به کار برده می‌شود که به شدت از خود اتتقاد می‌کنند یا با خود نامهربان هستند. همچنین برای افرادی که در احساس مهربانی و دلسوزی با دیگران مشکل دارند و نمی‌توانند با درد و رنج دیگران همدردی کنند نیز مناسب است. از دیگر مواردی که شفقت درمانی (CFT) در بهبود آن‌ها موثر است، می‌توان به استرس و اضطراب، افسردگی، خود انتقادی، خشم، آسیب رساندن به خود، اختلالات خوردن، اختلالات شخصیتی و… اشاره کرد.

اصول شفقت درمانی
شفقت درمانی به دنبال آن است تا تنش هایی که از سیستم های هیجانی نشأت گرفته اند را، از بین ببرد و به افرادی که نمی توانند به راحتی از سیستم تسکین در برابر سیستم تهدید استفاده کنند، کمک کند که این مشکل می تواند ناشی از مسائل زیست محیطی یا زیست شناختی باشد.
این درمان به افراد کمک می کند و آن ها را تشویق می کند تا افراد بتوانند برای کسب و پرورش سیستم های تسکین دهنده ی خود، از شفقت و مهربانی و محبت بهره جویند.
شفقت درمانی سیستم تسکین و آرامش را رشد می دهد و در نتیجه تاب آوری افراد در مقابل اضطراب و افسردگی را افزایش می دهد و فرد می آموزد در زمان مواجهه با تنش ها، هیجاناتش را برطرف کند تا بتواند احساس بهتری را تجربه کند.
این درمان به مراجعانش می آموزد که  شفقت را نسبت به خود، دیگران پرورش دهند و بتوانند شفقت را از سوی دیگران نیز بپذیرند. گیلبرت شفقت درمانی را درمانی برای دوری و اجتناب از درد و رنج ها نمی داند، بلکه معتقد است شفقت درمانی روشی برای مواجهه با رنج ها است.
رابطه درمانی در این درمان نقش بسیار مهمی دارد و به مسائلی مثل تعاملات در درمان، انتقال و انتقال متقابل و تقویت یا مهار شرم توجه بالا دارد. به مراجعان می آموزد که از سرعت و لحن صدا، ارتباطات غیر کلامی و ذهن آگاهی استفاده کنند و درمانجو از نظر هیجانی بتواند درمانگر را با شفقت و مهربانی در کنار خود احساس کند.

تکنیک‌های شفقت درمانی چیست؟
در درمان مبتنی بر شفقت از تکنیک‌هایی استفاده می‌شود که هر یک را به طور مختصر شرح می‌دهیم.
تمرین تنفسی
یکی از تکنیک‌ها در شفقت درمانی (CFT) تنفس است. برای این که به درستی آن را انجام دهید، در ابتدا سعی کنید که به راحتی روی صندلی نشسته و هردو پا را روی زمین قرار دهید. چشمان خود را بسته و دست‌هایتان را به اندازه عرض شانه باز و روی پاهای خود قرار دهید. سپس بر روی نفس کشیدن خود تمرکز کنید. تا جایی این کار را ادامه دهید و تست کنید که ریتم تنفس آرامش‌بخش و راحت خود را پیدا کنید. سعی کنید از اینکه حواستان پرت شود جلوگیری کنید. به وزن بدن خود که روی صندلی قرار گرفته است توجه کنید و احساس کنید که صندلی از شما حمایت می‌کند. چشمان خود را باز کنید و به زمان حال برگردید. این تمرین در درمان مبتنی بر شفقت شما را آماده می‌کند تا ادامه روز خود را به خوبی بگذرانید.
درست کردن یک مکان امن برای خود
یکی از تکنیک‌هایی که در روان درمانی مبتنی بر شفقت مورد استفاده قرار می‌گیرد تمرین تصویرسازی است. در ابتدا باید احساس آرامش و امنیت را در خود تقویت کنید. سپس مکان امن خود را در ذهن خود تجسم کنید. این مکان هرجایی می‌تواند باشد مانند جنگل، دریا و یا هرجایی که مکان امن شما باشد و واقعا خود را در آِن مکان با تمام جزئیات تصور کنید. در شفقت درمانی (CFT) باید تصور کنید که این مکان امن نیز از حضور شما لذت خواهد برد و شاد می‌شود و زمانی که نیاز به حس دوست داشته شدن و آرامش داشتید به آنجا بازگردید.
استفاده از رنگ‌های شفقت بخش
این تکنیک نیز یکی از روش‌های شفقت درمانی (CFT) است. در این روش رنگی را تصور کنید که برای شما مهربانی و شفقت را تداعی می‌کند و حس کنید که این رنگ از راه قلب وارد بدنتان می‌شود. سپس تصور کنید که هدف این رنگ در وجود شما، کمک، حمایت و تقویت شماست.
مهربان‌ بودن با خود
در این تکنیک از درمان مبتنی بر شقفت، باید تصور کنید فردی دلسوز هستید و ویژگی‌های ایده‌آل چنین فردی را دارید. این تکنیک باعث می‌شود نگرش خوبی به مسائل داشته باشید و پذیرای أنان باشید.

محدودیت های شفقت درمانی
اگرچه شفقت درمانی ممکن است برای کسانی که به دنبال مفاهیمی مثل آرامش و مراقبت هستند مؤثر باشد، اما همه افراد این ویژگی را ندارند و این درمان برای همه نمی‌تواند اثرگذاری داشته باشد.
برخی از افراد تحت درمان ممکن است از شفقت بترسند، برخی ممکن است احساس کنند که لیاقت درمان مشفقانه را ندارند و حتی ممکن است برای برخی افراد درک مشفقانه‌ی خود مسئله‌ای دشوار و چالش برانگیز باشد.
همچنین ممکن است نسبت به تمریناتی مثل ذهن آگاهی و تصویرسازی مشفقانه نیز مشکلاتی پیش بیاید. به این صورت که برای تعدادی از افراد ورود به حالت ذهن آگاهی دشوار باشد و شکست منجر به خودانتقادی‎‌هایی از جانب فرد شود.
ممکن است برخی نتوانند بر روی تصاویر مشفقانه تمرکز کنند یا آن را حس کنند و ممکن است استفاده از تصاویر افراد یا رویدادهای آشنا، تداعی های نامطلوب و تجربیات منفی گذشته را به ذهن افراد متبادر کند. هم‌چنین برای اشخاصی که خشم یا عصبانیت شدیدی را تجربه می کنند، احتمال آنکه شفقت درمانی کمتر موثر باشد، زیاد است.

_________________________________________________________

مقالات دیگر