درمان هیجان مدار (Emotionally Focused Therapy) چیست؟
درمان هیجان مدار (Emotionally Focused Therapy) چیست؟
درمان هیجان مدار یا Emotionally Focused Therapy که به‌اختصار EFT نامیده می‌شود، یک رویکرد رواندرمانی مبتنی بر شواهد است که بر شیوه تعاملات بین‌فردی و نحوه تبدیل آن‌ها به الگو‌ها و چرخه‌های ثابت تمرکز دارد.
اگر‌چه این روش در گذشته برای درمان زوج‌ها استفاده می‌شد، اما از مفاهیم آن در خانواده‌‌درمانی یا به صورت فردی نیز استفاده می‌شود.
به طور کلی، هدف درمان هیجان مدار، هدایت افراد به سوی آن چیزی است که «دلبستگی ایمن» خوانده می‌شود.
در این روش، تلاش می‌شود تا فرد توانایی تنظیم هیجان خود را به دست آورد تا از این طریق بتواند احساس امنیت، حمایت و آسایش را در دیگری ایجاد کند. به بیان دیگر، فرد با آموختن خود‌تنظیمی هیجان، راه‌های جدید تعامل با دیگری را می‌آموزد که به نوبه خود سبب برانگیخته شدن واکنش‌های جدید در طرف مقابلش می‌گردد.
روش هیجان مدار با سایر روش‌های زوج‌درمانی متفاوت است. چرا‌که در روش‌های متداول زوج‌درمانی به زوجین مهارت‌ها و ابزار‌هایی آموزش داده می‌شوند تا در روابط خود از آن‌ها استفاده کنند. در حالی‌که ایده درمان هیجان مدار این است که هیجانات در خلال بحث و درگیری شدت می‌یابند و به یاد آوردن مهارت‌ها و ابزار‌های آموزش داده شده بسیار دشوار بوده و اغلب بی‌استفاده خواهند ماند
بنابراین، لازم است که ابتدا فرد با درک چگونگی رسیدن به الگوهای نا‌مطلوب، آن‌ها را قطع نماید و سپس در جهت بهبود تعاملات خود با دیگران گام بردارد.
تئوری حاکم بر درمان متمرکز بر هیجان
در رویکرد درمانی متمرکز بر هیجان، درمانگر و فرد تحت درمان در یک فرآیند فعال با یکدیگر همکاری می‌کنند. هر دو به عنوان مشارکت کنندگان برابر، درنظر گرفته می‌شوند. فرد تحت درمان، نه درمانگر، به عنوان فردی که بیشترین توانایی را در تفسیر تجربه عاطفی خود دارد، دیده می‌شود.
EFT (رویکرد هیجان مدار) بر این فرض بنا شده است که احساسات باید برای هدایت زندگی سالم و معنادار استفاده شوند. نظریه آن بر یک تحقیق علمی در مورد تجربه عاطفی انسان استوار است. مطالعه علمی عواطف انسانی اطلاعاتی را در مورد موارد زیر آشکار می‌سازد:
چگونگی ایجاد احساسات
اهمیت احساسات در عملکرد انسان
چگونگی ارتباط احساسات با فکر و رفتار
طرح های هیجانی مفهوم اصلی EFT است.. طرح‌های هیجانی مدل‌هایی هستند که نشان می‌دهند چگونه احساسات می‌توانند:
از نظر بدنی تجربه شوند
باعث تغییرات فیزیولوژیکی شود
بر تفکر تأثیر بگذارد
اقدامات آینده را هدایت کنید
EFT به افراد کمک می‌کند تا طرح های هیجانی شخصی خود را بپذیرند و تغییر دهند.
دید‌گاه‌های نو انسان‌گرایانه در رویکرد هیجان مدار
این دیدگاه، با گسترش دادن نظریات انسان‌گرایی سنتی، معتقد است همه‌ی موجودات زنده صرف نظر از سودمندیشان برای انسان، دارای ارزش هستند و ارزش اساسی انسان نیز، عشق ورزی به تمام موجودات است.
در دنیای امروز، به دلیل نابرابری‌هایی که در تمام جنبه‌ها اعم از جنبه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی صورت گرفته است، انسان‌ها چه با خود و چه با سایر موجودات در کشمکش و نزاع هستند.
بازگشت انسان به ارزش اساسی خویش، تنها با برابری‌های اجتماعی میسر است. یعنی زمانی که انسان موجودی محترم انگاشته شده و به او حق انتخاب داده شود. تاثیر این رویکرد بر نظریه‌ی هیجان مدار باعث شده است که این نظریه، بر پایه‌ی برخی ارزش‌ها بنا نهاده شود:
1.تجربه
به این معنا که در این درمان،تمام عناصر وجود انسان از جمله شناخت،تفکر،ادراک و هیجان باید حقایق متعلق به اینجا و اکنون را بدون وابستگی به چیز دیگر،درک کنند.
2.رشد
رشد به معنای تمایل انسان برای پیشرفت و رسیدن به زندگی سالم و هدف‌مند است.
3.تمامیت
این مفهوم که بر‌گرفته از نظریه‌ی گشتالت است به این معناست که افراد،چیزی بیش از مجموع اجزایشان هستند و با تمرکز بر روی برخی جنبه ها مثل افکار،نمی‌توان به درک کاملی از وجود آن‌ها دست یافت.افراد نیز باید بتوانند از تمام جنبه‌های وجودی خود آگاه شده و آن‌هارا یکپارچه کنند.
دیدگاه نو انسان گرایانه در رویکرد هیجان مدار
4.کثرت در عین برابری
انسان‌ها با هم متفاوت هستند و هیچ دو انسان کاملا مشابهی را نمی‌توان یافت. با این حال، هیچ‌یک بر دیگری برتر نیست و باید به این تفاوت ها احترام گذاشت.
5.حضور و اعتبار
این مفهوم به این معناست که انسان‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و در سایه‌ی این ارتباطات، به رشد و کمال دست می‌یابند.
6.تصمیم‌گیری
انسان موجودی آزاد است که قوه‌ی اختیار داشته و می‌تواند برای خود تصمیم بگیرد. موانع محیطی و یا حتی درونی ممکن است آزادی او را محدود کنند، اما هرگز آن‌را از میان نخواهند برد.
مراحل درمان متمرکز بر احساسات
EFT برای ایجاد تغییرات در زمان حال تمرکز دارد، که دارای مراحلی می باشد.
اولین مورد این است که چرخه منفی روابط متقابل زن و شوهر یا اعضای خانواده را کاهش داده و به آن ها کمک می کند، تا درک کنند که در روابط آن ها چه اتفاقی می افتد. بیماران می بینند که مشکلات در ناامنی و فاصله بین آن ها است.
مرحله بعدی اصلاح ساختار فعل و انفعالات است ، در این روش درمانگر به بیماران کمک می کند تا با استفاده از زبانی مناسب که طرف مقابل را آزار نمی دهد، در مورد ترس خود در رابطه بحث کند. بیماران یاد می گیرند که به سمت یکدیگر روی بیاورند و درباره نیازهای خود بحث کنند و نسبت به یکدیگر پاسخگو تر می شوند و رفع نیاز های یکدیگر در زندگی آن ها جز اولویت هایشان قرار می گیرد.
نقاط قوت درمان متمرکز بر هیجان (EFT)
EFT مبتنی بر مفهوم‌سازی واضح و صریح است.
رویکرد هیجان مدار، درمانی مشارکتی است و به مراجعان احترام می‌گذارد و تکنیک‌های تجربی را در فرآیند درمان با مداخلات سیستمی ساختاری ترکیب می‌کند.
در درمان مبتنی بر هیجان (EFT) راهبردها و مداخلات برای تغییر، مشخص شده است.
در رویکرد EFT، حرکات و لحظات کلیدی در فرآیند تغییر به سه مرحله درمان و رویدادهای کلیدی تغییر، گسترش یافته‌اند؛ که موفقیت را در پایان درمان پیش‌بینی می‌کنند.
رویکرد هیجان مدار، با بیش از ۳۰ سال تحقیق تجربی تایید شده است؛ و همچنین تحقیقاتی در رابطه با فرآیندهای تغییر و پیش‌بینی کننده‌‌های موفقیت وجود دارد.
رویکرد EFT، برای انواع مختلفی از مشکلات و جمعیت‌ها قابل استفاده است.
رویکرد EFT، سبب عملکرد هیجانی و عاطفی بهتر در افراد می‌شود. هدف اولیه این رویکرد، گسترش و سازماندهی مجدد پاسخ‌های هیجانی و عاطفی بین افراد است.
رویکرد هیجان مدار می‌تواند سبب ایجاد پیوندهای قوی بین افراد شود. EFT مبتنی بر تئوری دلبستگی است، که نشان می‌دهد دلبستگی بین افراد معمولاً یک پناهگاه امن و یا یک عقب‌نشینی از جهان و راهی برای به دست آوردن آسایش، امنیت و یک محافظ در برابر استرس است.
درمان متمرکز بر هیجان، سبب بهبود درک بین فردی می‌شود. EFT به افراد کمک می‌کند تا در یک رابطه از نیازهای طرف مقابل خود آگاه‌تر شوند؛ به همین سبب آن‌ها می‌توانند به جای موضع تدافعی یا عصبانیت، از روی همدلی به مشکلات گوش دهند و درک بهتری از طرف مقابل خود پیدا کنند
محدودیت‌های درمان هیجان مدار چیست؟
برخی از مسائل روانشناختی مانند هراس یا کنترل تکانه را می‌توان به عنوان پاسخ‌های نامتناسب به تجربه درون فردی، توصیف کرد. این بخش‌های تجربه ممکن است شامل افکار، احساسات یا تجارب بدنی باشد.رویکرد EFT به افراد کمک می‌کند تا نسبت به تجارب درونی خود پاسخگوتر باشند؛ به همین دلیل، به‌طورکلی برای درمان اینگونه مسائل توصیه نمی‌شود.
در رویکرد هیجان مدار، از مراجعین خواسته می‌شود صریح و صادق باشند؛ زیرا این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا نسبت به تجارب عاطفی خود، موضع همدلانه‌تری داشته باشند. شفقت به خود و صداقت را می‌توان از طریق درمان متمرکز بر هیجان، افزایش داد؛ اما این رویکرد برای افرادی می‌خواهند عمدا درمانگر خود را فریب دهند و یا دستکاری کنند، مناسب نیست.
در نهایت،EFT نوعی درمان با هدف بهبود عملکرد کلی فرد است؛ یعنی رویکرد هیجان مدار، به یک علامت خاص نمی‌پردازد. بنابراین ممکن است EFT برای افرادی که به دنبال درمان از طریق کاهش یک علامت خاص هستند، چندان موثر واقع نشود.
در چندین مطالعه تحقیقاتی که توسط توسعه‌دهندگان این رویکرد و دیگران صورت گرفته است، مشخص شده رویکرد EFT یک رویکرد موثر در درمان می‌باشد. رویکرد هیجان مدار به عنوان یک رویکرد تجربی و مبتنی بر شواهد است.
نظریه های درمان هیجان مدار
برای اینکه شما را از خواندن حجم وسیعی از مطالب بی‌نیاز کنیم، سه نظریه‌ای را که به ابداع رواندرمانی هیجان مدار منجر شدند، به صورت خلاصه توضیح می‌دهیم:
نظریه دلبستگی
این نظریه به ارتباط نوزادان با مادرانشان و وجه تشابه این ارتباط با روابط افراد با اطرافیانشان می‌پردازد. در واقع نظریه دلبستگی، درک ما را از چرایی دردناک و ترسناک بودن خیانت و آسیب توسط شریک احساسی بالا می‌برد.
نظریه انسان گرایانه – بالینی
این نظریه به ظرفیت بالای بشر برای رشد اشاره دارد و بر قابلیت سازگاری مثبت واکنش‌های هیجانی با نیازهای انسان تأکید دارد.
نظریه ساختاری
این نظریه بیان می‌کند که انسان‌ها در خلأ زندگی نمی‌کنند و برای انجام امور مختلف با یکدیگر مشارکت دارند. نظریه ساختاری بر نحوه تعامل و واکنش افرادی که با آن‌ها در ارتباط هستیم، تمرکز دارد.
کاربرد رواندرمانی هیجان مدار
این روش در رفع مشکلات رایج در تعاملات افراد به‌ویژه تعاملات زوج‌ها کاربرد دارد. مشکلاتی که EFT در بر‌طرف کردن آن‌ها مؤثر است، عبارتند از:
خیانت یا بی‌اعتمادی
جر و بحث
عدم صمیمیت یا عدم دلبستگی
استرس خانواده
استرس ناشی از تغییر شیوه زندگی و یا تغییر خانواده
افسردگی
اضطراب ناشی از تروما (ضربه روحی)
EFT به روان‌درمانگر کمک می‌کند تا به دلایل اصلی زمینه‌ساز درگیری و آشفتگی روابط زوجین پی ببرد و به‌جای ملامت آن‌ها به خاطر افزایش هیجاناتشان، به زوجین کمک می‌کند تا بفهمند که چرا هیجاناتشان شدت پیدا می‌کند.
تکنیک‌های رواندرمانی هیجان مدار
درمان هیجان مدار شامل نُه مرحله است.
در جلسات ابتدایی درمان (چهار مرحله اول)، روان‌درمانگر نحوه تعامل زوجین با یکدیگر را ارزیابی می‌کند و به کاهش اختلاف نظر‌های موجود میان آن‌ها کمک می‌کند. در مراحل میانی درمان (مراحل پنج، شش و هفت)، درمانگر و زن و شوهر با یکدیگر همکاری می‌کنند تا راه‌هایی را برای ایجاد روابط جدید و مستحکم‌تر پیدا کنند. در ادامه، تغییراتی که در رابطه زوج ایجاد شده‌اند، طی مراحل هفت تا نُه تثبیت می‌شوند.
برای مثال یک زوج ممکن است با یادگیری روش‌های رفع اختلاف نظر در مورد یک موضوع متداول، مانند امور مالی، درمان را آغاز کنند. سپس، زن و شوهر راه‌های ابراز احساساتی را که اغلب تحت تأثیر درگیری‌ها از بین می‌روند (مانند عدم اعتماد به یکدیگر)، می‌آموزند. هنگامی‌که زوجین قادر به شناسایی و بحث دلسوزانه درباره این احساسات شدند، اغلب می‌توانند پیوندهای عمیق‌تری را ایجاد کنند. مراحل پایانی درمان هیجان مدار به زوجین کمک می‌کند تا بتوانند به طور مستقل مسائل مربوط به رابطه را که زمینه‌ساز ایجاد درگیری می‌شوند، تشخیص دهند و هیجانات مربوطه را در تعاملات آینده درک و کنترل کنند. درمان هیجان مدار زمانی كامل در نظر گرفته مي‌شود كه زوجين بتوانند الگوهاي تعامل تغيير‌يافته را که در محیط درمانی فرا گرفته‌اند، در خارج از آن محيط نیز دنبال کنند.
تکنیک‌های رواندرمانی هیجان مدار در نُه مرحله انجام می‌شوند که می‌توان این مراحل را در قالب سه مرحله کلی دسته‌بندی کرد:
مرحله اول: توقف چرخه معیوب
مرحله ۱: مسائل کلیدی مشکل‌ساز را مشخص می‌کنید.
مرحله ۲: الگوهای منفی تعامل را که با بروز مسائل کلیدی افزایش می‌یابند و سبب اختلاف می‌شوند، مشخص می‌نمایید.
مرحله ۳: روان‌درمانگر به شناسایی ترس‌های نا‌شناخته و هیجانات منفی مرتبط با دلبستگی که سبب شکل‌گیری الگوهای منفی تعامل می‌شوند، کمک می‌کند.
مرحله ۴: روان‌درمانگر الگوهای منفی تعامل، هیجانات و ترس‌ها و نیازهای دلبستگی هر فرد را به شیوه‌ای متفاوت بیان می‌کند تا افراد به فاصله عاطفی خود پی ببرند.
مرحله دوم: تغییر الگوهای تعامل
مرحله ۵: به افراد در بیان نیازهای دلبستگی و احساسات عمیق خود کمک می‌شود.
مرحله ۶: شرکای عاطفی در زمینه چگونگی ابراز پذیرش و دلسوزی برای نیازهای دلبستگی شریک عاطفی و احساسات عمیق او راهنمایی می‌شوند.
مرحله ۷: شرکای عاطفی در زمینه چگونگی بیان نیازهای دلبستگی و احساسات خود راهنمایی می‌شوند و در عین حال نحوه گفتگو درباره موضوعاتی را که باعث ایجاد اختلاف می‌شوند، نیز می‌آموزند.
مرحله سوم: تثبیت و یکنواختی
مرحله ۸: روان‌درمانگر، زوجین را در استفاده از سبک‌های جدید ارتباطی برای گفتگو درباره مشکلات قدیمی و ارائه راه‌حل‌های جدید راهنمایی می‌کند.
مرحله ۹: زوجین روش استفاده از مهارت‌هایی را که طی جلسات درمانی آموخته‌اند، برای محیط خارج از جلسات فرا می‌گیرند و قادر خواهند بود که الگوهای جدید تعامل را به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی خود تبدیل كنند.
رواندرمانی هیجان مدار برای چه افرادی مناسب است؟
درمان هیجان مدار برای کمک به زوج‌ها طراحی شده است، بنابراین به طور ذاتی برای تیپ‌های شخصیتی مختلف قابل استفاده است. به‌طور کلی، EFT برای زوجینی مناسب است که هنوز هم مقداری از احساسات خود را در روابط خرج می‌کنند و برای یادگیری نحوه حل مشکلات موجود در رابطه خود اشتیاق نشان می‌دهند.
در مقابل، EFT به گونه‌ای طراحی شده است که برای زوجین خشن که در ابراز احساسات خود نا‌کارآمد هستند و ممکن است شریک آسیب پذیر را در معرض خطر بیشتری قرار دهند، مناسب نیست و برای زوج‌هایی که روند جدایی را آغاز کرده‌اند، استفاده نمی‌شود.
_________________________________________________________
مقالات دیگر
