ژان پیاژه ، بزرگترین فرضیه پرداز ، در میان روان شناسان معاصر است. او یک روان‌شناس، زیست‌شناس و شناخت‌شناس سوئیسی بود که به دلیل فعالیت هایش در روان‌شناسی رشد و شناخت‌ شناسی شهرت یافته‌است. پیاژه به واسطه ی مطالعات ، پژوهش ها و تجربیاتی که اکثر آن ها را به تنهایی انجام داد ، توانست یک تئوری جامع و محکم در رابطه با رشد و تحول شناختی ، یعنی رشد و نمو هوش ارائه دهد.
پیاژه جایگاه ویژه‌ای برای آموزش کودکان قایل بود. او در سال ۱۹۳۴ در کسوت رئیس دفتر بین‌المللی آموزش سازمان ملل متحد اعلام کرد «تنها آموزش است که می‌تواند جوامع ما را در مقابل فروپاشی تدریجی یا خشونت‌بار حفظ کند.»

زندگی نامه (بیوگرافی) ژان پیاژه
ژان پیاژه در تاریخ ۹ اوت ۱۸۹۶ در نوشاتل سوئیس ، که یک شهر دانشگاهی کوچک محسوب می شد ، به دنیا آمد . او اولین فرزند خانواده بود . مادرش ربکا جکسون و پدرش آرتور پیاژه ، در دانشگاه ، تاریخ قرون وسطی تدریس میکرد. از دیدگاه ژان پیاژه پدرش اندیشمندی دقیق و منظم و ماردش فردی بسیار عاطفی بود که رفتارهایش در خانواده تنش ایجاد می کرد.در این میان پیاژه ، سبک رفتارهای پدرش را انتخاب کرد و از تعارض ها و تنش های خانوادگی به انجام پژوهش پناه برد.
او در سن 11 سالگی ، زمانی که در مدرسه ی لاتین نوشاتل تحصیل میکرد ، در رابطه با یک گنجشک آلبینو که در پارک شهر دیده بود ، مقاله نوشت . این مقاله مقدمه ی زندگی سراسر علمی او شد. پیاژه دردوران نوجوانی به حیطه ی جانور شناسی علاقه پیدا کرد و در درا رابطه با نرم تنان چند مقاله نوشت . این مقالات زمینه ای برای دعوت از سوی دانشمندان سایر کشورها از او شد . همچنین از او درخواست شد تا مدیریت یک موزه را برعهده بگیرد اما به دلیل پایین بودن سنش ، این مسئولیت را نپذیرفت .
پیاژه در سن 15 سالگی متوجه شد که باورهای مذهبی اش پایه ی علمی ندارند . به همین دلیل به دنبال راهی گشت تا بتواند ارتباطی بین علم و فلسفه برقرار کند و در این زمینه مطالعات زیادی انجام داد.
او در سن 21 سالگی در دانشگاه نوشاتل مشغول به کسب درجه ی دکتری در رشته ی علوم طبیعی شد و در طول دوران تحصیل در مقطع دکتری دو مقاله ی فلسفی نوشت و از آنها با عنوان کارهای جوانی یاد می کرد . در سن 23 سالگی شناخت شناسی تکوینی را مطرح کرد. هدف از شناخت شناسی تکوینی ، برنامه ای بود که پیاژه برای کارهایش طراحی کرده بود . طبق این برنامه او ابتدا باید به پژوهش و مطالعه در حوزه ی روان شناسی کودک و تحول قوای ذهنی او می پرداخت و سپس بر اساس نتایجی که بدست می آورد پاسخ پرسش های فلسفی در مورد منشاء دانش را می داد.
او در طول دوران پژوهش هایش در حوزه ی کودک ، به بررسی مباحثی از جمله رویا ، اخلاق ، مطالب مورد توجه کودکان در زندگی روزمره ، درک و فهم کودکان از مفاهیم ریاضی و علمی پرداخت .
پیاژه پس از آن که سوئیس را به مقصد پاریس ترک کرد ، نظریه ی مراحل رشد شناختی خود را مطرح نمود. در سال 1921 دوباره به سوئیس بازگشت و به عنوان رئیس انستیتو روسو در ژنو شروع به کار کرد.
او در سال 1923 با ولنتاین چتنی ازدواج کرد و حاصل ازدواج آن ها سه فرزند به نام های ژاکلین ، لوسین و لوران بود. تولد ژاکلین ، در سال 1925 سرآغاز رشته ی مهمی از مطالعات او درباره ی رفتار شناختی کودکان بود . او و همسرش ، رفتارهای فرزندانشان را به منظور دستیابی به نتایج کامل تر در رابطه با پژوهش هایشان ، به صورت دقیق مشاهده می کردند.

نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه
پیاژه استدلال کرد که رشد شناختی کودکان فرایندی است که در ۴ مرحله رخ می‌دهد. هر مرحله نیز می‌تواند زیرشاخه‌های خاص خودش را داشته باشد. وقتی کودکی از یک مرحله وارد مرحله شناختی دیگر می‌شود، نه فقط طرز فکرش بلکه رفتارش نیز تغییر می‌کند. این مراحل عبارت‌اند از:

    ۰ تا ۲سالگی: مرحله حسی‌حرکتی.
    ۲ تا ۷سالگی: مرحله پیش‌عملیاتی.
    ۷ تا ۱۱سالگی: مرحله عملیات عینی.
    ۱۱سالگی به‌بعد: مرحله عملیات انتزاعی یا صوری.
مرحله حسی حرکتی:
این مرحله از تولد تا حدود دوسالگی کودک را شامل می‌شود که طی این دو سال 6 فرآیند در رشد کودک رخ می‌دهد.
    تا دو ماهگی شاهد بازتاب‌های شرطی مانند مکیدن در کودک هستیم.
    بعد از آن و تا حدود 4 ماهگی تجربه گرفتن شیشه شیر به جای سینه مادر و گرفتن اسباب‌بازی شروع می‌شود.
    کودک بین 4 تا 8 ماهگی می‌داند وقتی شیشه را بگیرد می‌تواند شیر بخورد و حالا تلاش برای گرفتن شیشه را آغاز می‌کند.
    بین 8 تا 12 ماهگی به بقای اشیاء پی می‌برد در حالی که تا قبل از این فکر می‌کرد چیزی که نمی‌بیند وجود ندارد.
    بین 12 تا 18 ماهگی کودک تقلید از دیگران را شروع می‌کند، لجاجت می‌کند، وسایل را پرت می‌‌کند و اشیا را می‌شکند تا ببیند چه اتفاقی خواهد افتاد.
    کودک بین 18 تا 24 ماهگی تفکر را به صورت تصور اشیا در ذهن خود و یافت راه حل‌های جدید آغاز می‌کند.
مرحله پیش عملیاتی:
در نظریه پیاژه دومین مرحله، مرحله پیش عملیاتی است که حدود سنین بین 2 تا 7 سالگی را شامل می‌شود. ویژگی مهم این دوره آن است که کودک خود را مرکز جهان می‌بیند و فاقد توانایی دیدن جهان از چشم دیگران است. ویژگی دیگر این دوره جاندارپنداری اشیا است که بیشتر در سنین 2 تا 4 سالگی دیده می‌شود که آثار آن در نقاشی کودکان مشهود است.
مرحله عملیات عینی:
کودک در سنین 7 تا 11 سالگی دوره عملیات عینی را طی می‌نماید. در این مرحله کودکان توانایی عملیات ذهنی مختلف مانند جمع و تفریق را خواهند داشت و حالا دیگر توانایی توجه به ابعاد مختلف یک موضوع را دارند اما هنوز قادر به تفکر انتزاعی نیستند لذا امکان فرضیه‌پردازی نیز ندارند.
سایر توانایی‌های کودک در این مرحله شامل طبقه‌بندی کردن اشیا در گروه‌های مختلف بر حسب یک ویژگی یا ویژگی‌های مشترک آنها و توانایی به عقب برگرداندن یک رشته عملیات به طور ذهنی برای رسیدن به نقطه شروع هستند.
مرحله عملیات صوری:
این مرحله در نظریه پیاژه، عملیات انتزاعی نیز نامیده می‌شود و حدود سنی 12 تا 18 سال را شامل می‌شود. توانایی ویژه کودک در این مرحله که البته در دوران نوجوانی به سر می‌برد، توانایی فرضیه‌پردازی است.
پیاژه طی آزمایشی تصویر یک تصادف را به کودکان در مرحله عملیات عینی و کودکان در مرحله عملیات صوری نشان داد که نتایج این آزمایش نشان داد کودکان در مرحله عملیات صوری می‌توانند خسارات پنهان در تصویر مانند کشته شدن یا خسارات فنی را نیز پیش‌بینی کنند در صورتی که کودکان در مرحله عملیات عینی تنها به خساراتی که قابل مشاهده است توجه می‌نمایند.

کارکردهای نظریه پیاژه
نظریه رشد شناختی پیاژه نظریه‌ای مهم در روان‌شناسی پرورشی در میان نظریه های یادگیری است. مهم‌ترین تأثیر این نظریه تغییر روش‌های آموزشی و تربیتی بوده است. پیش از این نظریه، کودکان ظرفی خالی تلقی می‌شدند که بزرگ‌سالان باید با آموختن بسیاری چیزها آنها را پر (باسواد) می‌کردند. اما نظریه پیاژه کودکان را نه دریافت‌کننده دانش، بلکه سازنده‌ آن معرفی می‌کند. بنابراین روش‌های آموزشی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که کودکان امکان تعامل با محیط و موضوع یادگیری را داشته باشند. مثلا اگر قرار است به کودکان درباره حشرات چیزی بیاموزیم، باید چند حشره را به کلاس درس ببریم تا کودکان بتوانند از نزدیک با آنها تعامل کنند.

انتقادات به نظریه پیاژه
چند انتقاد به نظریه پیاژه وارد شده است. یکی از انتقادات به این موضوع اشاره دارد که پیاژه معتقد به مراحل رشد ثابت بود و همینطور اعتقاد داشت مفاهیمی مانند بقا یا نگهداری را نمی‌توان آموزش داد بلکه خود کودک باید در نتیجه رشد به آن مفاهیم دست یابد.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مفاهیم بقا از یادگیری تاثیر می‌گیرند و قبل از سن مورد نظر پیاژه قابل آموزش هستند. پژوهش‌های دیگری نشان داده که بر خلاف تصور پیاژه کودکان در مرحله پیش عملیاتی قادر به درک موضوعات از جوانب مختلف هستند.
آلبرت بندورا به موضوع مراحل رشد پیاژه این انتقاد را وارد نمود که اشتباه کودکان در مفاهیمی مانند نگهداری ذهنی ناشی از نرسیدن به رشد کافی نیست بلکه شناخت‌های معیوب منجر به این اشتباهات می‌شوند.
انتقاد دیگر را فتسکو و مککلور بر اساس پژوهشهای خود به مرحله عملیات صوری پیاژه وارد دانسته‌اند. آنها در این‌باره و بر اساس تحقیقات خود مدعی شده‌اند که بین 40 تا 60 درصد بزرگسالان قادر به تفکر بر حسب عملیات صوری نیستند.

نظم طبیعی پیاژه
یکی از جملات معروف پیاژه، سخن وی در رابطه با نظم طبیعی در پژوهش و نگارش و مطالعه است. نظم ظاهری داشتن ربط زیادی به پژوهش ندارد. نظم در پژوهش غیر از نظم در ظواهر است و بسیاری از پژوهشگران در زمینه ظواهر چندان منظم نبوده، ولی در شکار صیدهای علمی خود موفق بوده‌اند. چیزی شبیه نظم طبیعی پیاژه. می‌گویند: روزی شخصی از دیدن اتاق کار ژان پیاژه و ظاهر نامرتب و بی نظم آن در شگفت شد. برای رفع تعجب گفت: آقای دکتر! در اتاقی بدین شکل بی نظم و در هم ریخته، چگونه چیزهایی را که می‌خواهید پیدا می‌کنید؟ پیاژه گفت: دو گونه نظم داریم. یک نظم هندسی و دیگری نظم طبیعی. وسایل و کتب اتاق من به صورت طبیعی، منظم است، ولی از لحاظ هندسی، نه؛ و مهم همان نظم طبیعی است که من هر چه را که بخواهم، خواهم یافت.

آثار ژان پیاژه
از محبوبترین و معروفترین آثار ژان پیاژه میتوان این آثار را نام برد:
روان شناسی رشد
زبان و تفکر کودک 1926
حکم و استدلال در کودک 1928
مفهوم دنیا در نزد کودک 1930
داوری اخلاقی از نظر کودک .

درگذشت ژان پیاژه
در سال ۱۹۷۹ به پیاژه جایزه بالزان برای علوم اجتماعی و سیاسی اعطا شد. او در سال ۱۹۸۰ درگذشت، و همانطور که درخواست کرده بود، به همراه خانواده‌اش در قبری بی‌نشان در Cimetière des Rois (قبرستان پادشاهان) در ژنو به خاک سپرده شد.

_________________________________________________________

مقالات دیگر