فوبیای اجتماعی (Social phobia) چیست؟
فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی در دسته اختلالات اضطرابی قرار می‌گیرد و معمولاً همراه نشخوار ذهنی (وسواس فکری) وجود دارد و می‌تواند منجر به افسردگی شود. (در مقاله «نشانه‌های افسردگی» بیش‌تر به این موضوع پرداخته‌ایم.) شاخص اصلی فوبیای اجتماعی، ترس یا اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی (آشنا و ناآشنا) است که می‌تواند شامل برقراری ارتباط چشمی، خوردن و آشامیدن در جمع یا حتی قضای حاجت در دستشویی عمومی باشد. این ترس و اضطراب ناشی از الکل یا مواد مخدر نیست و معمولاً در سراسر زندگی فراگیر است. لازمه تشخیص برای کودکان، ارتباط کودک با همسالان خود است و رابطه کودک با بزرگسالان نباید مبنای تشخیص باشد.

تفاوت ترس اجتماعی و خجالتی بودن
ترس اجتماعی و خجالتی بودن دو مفهوم متفاوت هستند. خجالتی بودن یک ویژگی شخصیتی است که ممکن است در برخی موقعیت‌های اجتماعی بروز کند، اما فوبیای اجتماعی یک اختلال روان‌پزشکی شناخته شده است که می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی شود. تفاوت اصلی بین این دو در شدت و تأثیر آنها بر زندگی فرد است.
فرد خجالتی ممکن است در صحبت‌کردن با غریبه‌ها یا در جمع دچار مشکل شود، اما این مشکلات، زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهند. در حالی که فرد مبتلا به فوبیای اجتماعی ممکن است ترس و نگرانی شدید و مداوم در موقعیت‌های اجتماعی تجربه کرده و این ترس باعث شود که فرد از رفتارهای اجتماعی پرهیز کند. در نتیجه، فوبیای اجتماعی ممکن است باعث شود فرد در برقراری روابط، در محل کار و یا در فعالیت‌های روزانه دچار مشکلات شود.

انواع اضطراب اجتماعی
دو نوع اضطراب اجتماعی وجود دارد: خاص و منتشر (فراگیر). یک مثال اضطراب اجتماعی خاص، ترس از صحبت در حضور گروهی از افراد است. در حالی که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی منتشر، در بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی مضطرب، عصبی و ناراحت هستند.
اکثرا افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی، دارای نوع منتشر این اختلال هستند. هنگامی که در اکثر موقعیت‌های زندگی فرد، اضطراب، نگرانی، بلاتکلیفی، افسردگی، شرمساری، احساس حقارت و سرزنش خود دخیل باشند، ممکن است علت آن نوع اضطراب اجتماعی منتشر (فراگیر) باشد.

زیرشاخه‌های فوبیای اجتماعی
مرکز ملی اضطراب اجتماعی، چندین زیرشاخه‌ی اختلال اضطراب اجتماعی را تشخیص داده است:
    پاریورزی (Paruresis) یا سندرم مثانه خجالتی که طی آن فرد از این که در اطراف دیگران یا در سرویس بهداشتی عمومی به دستشویی برود، مضطرب می‌شود و می‌ترسد.
    اضطراب محاوره‌ای شامل زمانی است که فرد افکار به هم ریخته و منفی را تجربه می‌کند. این افکار در خصوص این است که غریبه‌ها و آشنایان هنگام صحبت با او ممکن است چه فکری کنند.
    اضطراب عملکرد جنسی مردان، یک چرخه‌ی معیوب است و هنگامی ایجاد می‌شود که نگرانی در مورد عملکرد جنسی باعث می‌شود فرد بیش از حد عملکرد خود را کنترل و ارزیابی کند به طوری که از نعوظ یا ارگاسم جلوگیری می‌شود.
    اضطراب سخنرانی در جمع یا گلوسوفوبیا یکی از رایج‌ترین انواع فوبیا است که حدود ۷۳% از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
    اضطراب LGBTQ می‌تواند هم به علت انگ اجتماعی توسط جامعه و هم از طریق مورد اذیت و آزار قرار گرفتن یا طرد شدن ایجاد شود.
    اضطراب اجتماعی می‌تواند به شکل‌های مختلف و با شدت‌های مختلف خود را نشان دهد. یکی از رایج‌ترین انواع اضطراب اجتماعی ترس از سخنرانی است.

علائم اضطراب اجتماعی
تنها زمانی اختلال اضطراب اجتماعی در فرد تشخیص داده می شود که اجتناب، ترس یا اضطراب نسبت به موقعیت اجتماعی در زندگی روزمره، شغل و زندگی اجتماعی اختلال ایجاد کند یا فرد در اثر اضطراب دچار استرس قابل توجه شود. DSM-5 برای تشخیص علائم اختلال اضطراب اجتماعی معیارهای زیر را ارائه کرده است:
    فرد از یک یا چند موقعیت اجتماعی که در آن مورد بازپرسی و توجه دقیق دیگران قرار بگیرد می‌ هراسد. برای نمونه می­‌توان به ملاقات با افراد غریبه، نگاه کردن به او هنگام غذا خوردن یا سخنرانی اشاره کرد.
    فرد می ‌ترسد طوری رفتار کند که شرمنده شود یا مورد قضاوت منفی قرار گیرد.
    فرد تقریبا همیشه با قرار گرفتن در موقعیت ‌های اجتماعی دچار اضطراب شدید می شود.
    فرد از موقعیتی که نسبت به آن وحشت دارد می ‌گریزد یا با اضطراب و پریشانی آن را تحمل می کند.
    ترس یا اضطراب فرد نسبت به خطر واقعی موقعیت اجتماعی غیرمنطقی است.
    ترس یا اضطراب فرد دائمی است و معمولا تا شش ماه یا بیشتر طول می ‌کشد.
    اجتناب، اضطراب یا پریشانی به طرز قابل توجهی عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد را مختل می ‌سازد.
از جمله علائم اضطراب اجتماعی به شکل فیزیکی می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:
    سرخ شدن، تعریق، لرزش، بالا رفتن ضربان قلب یا احساس «خالی شدن ذهن»
    حالت تهوع یا به هم خوردن مزاج
    حالت ایستادن فرد تغییر می ‌کند، با دیگران ارتباط چشمی برقرار نمی ‌کند یا بسیار آرام صحبت می ‌کند.
به علاوه، تنها زمانی قادر به تشخیص علائم اضطراب اجتماعی و ترس یا اضطراب خواهیم بود که فرد در حال سخنرانی یا اجرا در جمع باشد.

نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی
نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی می‌توانند از بیرون قابل‌ مشاهده نباشند؛ به این معنا که ممکن است فرد درگیری شدید درونی درباره موقعیت‌های اجتماعی داشته باشد؛ اما واکنش قابل‌مشاهده‌ای نشان ندهد. به همین دلیل باید به‌خاطر داشت تا وقتی این نشانه‌ها منجر به اخلال در زندگی روزمره نشوند، تشخیص گذاری صحیح نیست. این نکته از آنجایی حائز اهمیت است که افراد زیادی در مواجهه با اجتماع این نشانه‌ها را دارند؛ ولی اختلالی در عملکرد آنها ایجاد نمی‌شود.
مهم‌ترین نشانه‌های اختلال ترس اجتماعی شامل این موارد است:
– ترس و نگرانی شدید در موقعیت‌های اجتماعی
– سرخ‌شدن گونه‌ها
– سریع حرف‌زدن
– ترس از قضاوت‌شدن
– احساس شرمساری بعد از صحبت در جمع
– لرزش دست‌ها
– تپش قلب
– ناراحتی روانی در ملاقات با غریبه‌ها
– توجه بیش از حد به جزئیات در فعالیت‌های اجتماعی
الف) نشانه‌های رفتاری و هیجانی اضطراب اجتماعی
نشانه‌های رفتاری اضطراب اجتماعی، در صورتی که شدت اختلال در فرد خیلی زیاد نباشد، می‌تواند نامحسوس باقی بماند. برای مثال افراد مبتلا معمولاً میل به اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی دارند؛ اما معمولاً به اصرار اطرافیان در این موقعیت‌ها حاضر می‌شوند. درهرصورت، میل به اجتناب، فارغ از اینکه منجر به دوری شود، نشانه رفتاری از اضطراب اجتماعی است.
مهم‌ترین نشانه هیجانی اضطراب اجتماعی، به تصور فرد از قضاوت‌شدن از طرف اطرافیان برمی‌گردد. این موضوع منجر به اجتناب از صحبت‌کردن در جمع یا حتی اجتناب از استفاده دستشویی عمومی می‌شود. اهمیت بیش از حد به نظر افراد نیز می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب اجتماعی باشد.
ب) نشانه‌های جسمی فوبیای اجتماعی
نشانه‌های جسمی فوبیای اجتماعی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند ریشه در تفاوت‌های جسمی داشته باشد. برای مثال فردی که زمینه مشکلات قلبی را دارد، می‌تواند تپش قلب شدیدی در موقعیت‌های اجتماعی تجربه کند در حالی که فردی که این زمینه را ندارد، احتمالاً تپش قلب را احساس نمی‌کند. این موضوع درباره نشانه‌های دیگر مثل سرخ‌شدن گونه‌ها و بالارفتن دمای بدن، لرزش دست‌ها و تعریق بیش از حد یا حتی مشکلات گوارشی صادق است.

اضطراب اجتماعی چرا به وجود می آید؟
مشخص نیست که دقیقا چه چیزی باعث بروز SAD می‌شود، اما عوامل زیادی بر احتمال بروز اضطراب اجتماعی در افراد تأثیر می‌گذارند:
۱. نشانگرهای بیولوژیکی:
افزایش جریان خون به بخش آمیگدال (بخشی از سیستم لیمبیک که عامل ترس است) در تصاویر مغزی افراد مبتلا به SAD دیده شده است. سایر قسمت‌های مغز که در اضطراب دخیل هستند شامل موارد زیر می‌باشند:
    ساقه‌ی مغز (که ضربان قلب و تنفس را کنترل می‌کند)
    قشر پیش پیشانی (به ارزیابی خطر کمک می‌کند)
    قشر حرکتی (که ماهیچه‌ها را کنترل می‌کند).
۲. عوامل ژنتیکی:
همچون تمام اختلالات اضطرابی، پیش زمینه‌ی ژنتیکی سهم قابل توجهی برای بروز اختلال اضطراب اجتماعی دارد.
۳. محیط:
مکانیسم‌های مقابله‌ی ناسالم (همچون اجتناب از منازعه) و واکنش‌ها یا رفتارهای مضطربانه را می‌توان با نحوه‌ی مشاهده‌ی شخصیت‌های مقتدر و گروه‌های همسالان آموخت.
۴. ظاهر فیزیکی:
برخی از ویژگی‌های جسمانی که از دیدگاه هنجارهای اجتماعی، غیر‌معمول شناخته می‌شوند. قضاوت اشتباه مردم بر اساس ظاهر فیزیکی می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی باشد.
۵. خلق و خو:
علاقه نداشتن به شرکت در فعالیت‌ها، ملاقات با افراد، مکان‌ها یا اشیاء جدید می‌تواند از نشانه‌های اولیه‌ی SAD باشد. این حالت معمولاً با خجالتی بودن زیاد از حد یا گریه کردن کودک هنگام ملاقات با افراد جدید نشان داده می‌شود.
۶. شغل یا موقعیت‌های اجتماعی جدید:
هر گونه تغییر مهم در زندگی (چه مثبت و چه منفی) ممکن است یک محرک اساسی برای SAD باشد.
    بسیاری از عوامل بیولوژیکی، ژنتیکی، محیطی و فردی مثل استانداردهای زیبایی اشتباه جامعه و یا شغل و موقعیت‌های جدید می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب اجتماعی باشد.

عوارض جانبی اختلال اضطراب اجتماعی
بدون درمان، اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند زندگی تان را کنترل کند. اضطراب می‌تواند در کار، مدرسه، روابط یا لذت بردن از زندگی اختلال ایجاد کند. این اختلال می‌تواند باعث موارد زیر شود:
    عزت نفس پایین
    مشکل قاطع و جسور بودن
    تفکرات منفی در مورد خود
    نشان دادن حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد
    مهارت‌های اجتماعی ضعیف
    گوشه‌گیری و روابط اجتماعی دشوار
    پیشرفت تحصیلی و شغلی پایین
    سوء مصرف مواد و الکل
    خودکشی یا اقدام به خودکشی.
سایر اختلالات اضطرابی و برخی دیگر از اختلالات مربوط به سلامت روان (خصوصاً اختلال افسردگی و مشکلات سوء مصرف مواد)، اغلب با اختلال اضطراب اجتماعی رخ می‌دهند.

تشخیص فوبیای اجتماعی
برای تشخیص اضطراب اجتماعی در ابتدا بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک از شما سؤالاتی در مورد علائمتان می‌پرسد و از شما می‌خواهد که تجربیاتتان را شرح دهید. مرحله‌ی بعدی این است که پزشک آزمایش‌های آزمایشگاهی را درخواست می‌دهد تا وجود سایر اختلالات زمینه‌ای (همچون تومور، عدم تعادل هورمونی و بیماری‌های عفونی همچون بیماری لایم) که ممکن است دلیل بروز علائم باشند را رد کند.
هنگامی که پزشک تشخیص داد علائم شما ناشی از بیماری جسمی نیستند، شما را به روان‌شناس یا روان‌پزشک یا مشاور ارجاع می‌دهد. روان‌شناس با انجام تست اضطراب اجتماعی و گفتگو تشخیص می‌دهند که آیا دچار اختلال اضطراب اجتماعی هستید یا خیر.
فاکتورهای تشخیصی عبارتند از:
    ترس یا اضطراب مشخص در مورد یک یا چند موقعیت اجتماعی که ممکن است در آن‌ها فرد زیر ذره‌بین قرار بگیرد.
    فرد می‌ترسد به خاطر رفتارش یا نشان دادن علائم اضطراب، مورد ارزیابی منفی دیگران قرار بگیرد.
    موقعیت‌های اجتماعی تقریباً همیشه برای فرد ترس یا اضطراب را بر می‌انگیزند.
    ترس یا اضطرابی که فرد تجربه می‌کند اصلا با تهدید واقعی که به علت موقعیت اجتماعی و زمینه‌ی فرهنگی اجتماعی با آن مواجه است، متناسب نیست.
    موقعیت‌های اجتماعی با ترس و اضطراب شدید تحمل می‌شوند یا از آن‌ها اجتناب می‌شود.
    ترس، اضطراب یا گوشه‌گیری باعث ایجاد تنش عصبی یا اختلال بالینی قابل‌توجهی در زمینه‌های اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم می‌شوند.
    ترس، اضطراب یا گوشه‌گیری، دائمی هستند و معمولاً شش ماه یا بیشتر طول می‌کشند.
    ترس، اضطراب یا گوشه‌گیری ناشی از اثرات فیزیولوژیکی یک ماده (به عنوان مثال سوء مصرف مواد مخدر) یا یک اختلال پزشکی دیگر نیستند.
    ترس، اضطراب یا گوشه‌گیری را نمی‌توان جزء علائم یک اختلال روانی دیگر دانست.
    اگر اختلال دیگری (همچون بیماری پارکینسون، چاقی، بدشکلی در اثر سوختگی یا جراحت) وجود داشته باشد، ترس، اضطراب یا گوشه گیری به آن کاملاً بی ارتباطند یا افراطی هستند.
    تشخیص این که آیا ترس محدود به صحبت کردن یا اجرا در جمع است.
اختلال اضطراب اجتماعی گاهی اوقات با اختلال هراس یا پانیک اشتباه گرفته می‌شود. تفاوت کلیدی این دو اختلال در این است که افراد مبتلا به اختلال هراس، به جای علائم اضطراب که به طور خاص با موقعیت‌های اجتماعی در ارتباط هستند، حملات پانیک غیر منتظره‌ای را تجربه می‌کنند.

روش‌های درمان فوبیای اجتماعی
درمان اضطراب اجتماعی به شدت اختلال برمی‌گردد و شرط اول برای شروع درمان، پیداکردن منبع یا پررنگ‌ترین علت آن است. اولین قدم در درمان فوبی اجتماعی، تغییر محیط و شرایط است. محیط و شرایط زندگی محرک‌های فوبی اجتماعی هستند و با کنترل آنها، فوبی اجتماعی خفیف می‌تواند به‌سادگی درمان شود. برای مثال دانش‌آموز مبتلا که منبع اصلی اضطراب خود را مدرسه عنوان می‌کند، می‌تواند با مرخصی کوتاه‌مدت از مدرسه به سمت درمان حرکت کند. نکته مهم در این نوع از درمان این است که در صورت شدید بودن اختلال، تغییر محیط و شرایط کمکی به درمان نخواهد کرد و حتی می‌تواند منجر به تشدید آن شود.
۱. روان‌درمانی
قدم بعدی برای درمان فوبی اجتماعی روان‌درمانی است. یکی از مشکلات اصلی در افراد مبتلا، خطاهای شناختی هستند که منجر به ادراک نادرست از محیط شده و باعث اضطراب می‌شوند. CBT یا درمان شناختی رفتاری، رایج‌ترین درمان برای فوبی اجتماعی است و معمولاً نتایج خوبی از این درمان حاصل می‌شود.
۲. درمان دارویی
در صورتی که شدت اختلال بسیار زیاد باشد و امکان کنترل آن با تغییر محیط و روان‌درمانی وجود نداشته باشد؛ یا به بیان دیگر، مشکل بزرگی در سطح بیولوژیکی وجود داشته باشد، درمان دارویی پیشنهاد می‌شود. با توجه به ماهیت این اختلال و احتمال پیشرفت آن به سمت افسردگی یا وسواس فکری، درمان دارویی برای فوبی اجتماعی شدید، مشابه داروهای افسردگی و وسواس فکری است.
مهارکننده بازجذب کننده‌های سروتنین (خانواده SSRI) و نوراپی‌نفرین (SNRI) رایج‌ترین داروها برای فوبی اجتماعی هستند. در صورتی که نشانه‌های افسردگی نیز دیده شود، فلوکستین، سرترالین و سیتالوپرام ممکن است تجویز شود.

جلوگیری از اختلال فوبیای اجتماعی
اگر زمینه ژنتیکی استرس و اضطراب دارید یا در محیط و شرایط خاصی اضطراب شدید تجربه می‌کنید، تلاش برای جلوگیری از انتشار آن به جنبه‌های مختلف زندگی، کار هوشمندانه‌ای خواهد بود. استرس و اضطراب مخصوصاً در مواجهه با موقعیت‌های جدید و استرس‌زا، برای همه افراد وجود دارند، اما توانایی کنترل آنها است که خطر را از شما دور می‌کند.
برخی از این کارها برای جلوگیری از اختلال فوبی اجتماعی و کاهش تأثیر استرس بر بدن شامل این مواد می‌شود:
* یادگیری مهارت‌های کاهش استرس
* ورزش و فعالیت بدنی منظم
* برنامه خواب منظم
*ایجاد و حفظ حلقه‌های اجتماعی
* دوری از الکل و مواد مخدر مخصوصاً برای فرار از استرس
نکته: این فعالیت‌ها برای دوری از این اختلال توصیه می‌شود و درمان قطعی فوبیای اجتماعی به‌حساب نمی‌آید. در صورتی که با اختلال اضطراب اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنید، مراجعه به متخصص گزینه بهتری خواهد بود. تغییر را از امروز شروع کنید.

_________________________________________________________

مقالات دیگر