احساس خجالت چیست؟
خجالت در واقع، واکنش طبیعی بدن نسبت به احساس ترس است. براساس تحقیقات، احساس کم‌رویی می‌تواند به دلایل عصبی هم در فرد رخ دهد. نحوه تربیت افراد توسط والدین، رفتارها و سوابق خانوادگی و بسیاری موارد دیگر در بروز این احساس و جدی شدن آن مؤثر است.
در روان‌شناسی احساس خجالت یا شرم‌زدگی یک عاطفه اجتماعی است که در روابط اجتماعی خود را نشان می‌دهد. این حالت احساسی درونی، «خود کم انگاری» است که با ترس از ارتباط با دیگران یا قرار گرفتن در محیط بروز می‌کند. گاهی خجالتی بودن تا جایی فرد را درگیر می‌کند که عملاً توانایی انجام کارهای روزمره خود را ندارد.
بهتر است بدانید، احساس خجالت در هر سن و موقعیتی می‌تواند فرد را ناخواسته درگیر کند. این مورد تنها مربوط به کودکی نبوده و برخی از بزرگسالان به‌اندازه‌ای خجالتی هستند که دچار «انزوای اجتماعی»، «اضطراب اجتماعی»، افسردگی می‌شود. همچنین آمار خودکشی نوجوانان خجالتی در جهان به‌دلایل بسیار مختلفی از جمله احساسات بلوغ یا تمسخر شدن توسط دیگران بسیار بالا است. بهتر است آگاهی خود را در این زمینه افزایش داده و با راه‌های خوددرمانی و علائم خطرناک‌ احساس خجالت آشنا شویم.

نشانه‌های خجالتی بودن
حال که با احساس خجالت آشنا شدید، وقت آن رسیده بارزترین نشانه‌های خجالتی‌ بودن را بشناسید. با تشخیص به‌موقع این موارد می‌توانید به رفع مشکل کمک کنید. دقت داشته باشید همراهی خانواده، همسر و دوستان در این راه تأثیر بسیاری بر روند درمان خواهد داشت. علائم و نشانه‌های خجالتب لودن عبارت‌اند از:
1. استرس و احساس ترس مداوم
افراد خجالتی معمولاً از بروز کوچکترین تغییرات دچار استرس می‌شوند. فرقی نمی‌کند این تغییر چقدر بزرگ یا کوچک باشد، این مشکل آنها را دچار خجالت و ترس می‌کند. این مورد به‌خصوص در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. این استرس گاهی اوقات آنقدر زیاد است که شما می‌توانید با توجه به ویژگی‌های بالینی فرد به سرعت احوالات درونی او پی ببرید. از جمله ویژگی‌های فیزیکی احساس خجالت و اضطراب بیش از حد، می‌توان موارد زیر را نام برد:
    قرمز شدن ناگهانی چهره
    لرزش دست و پا
    احساس ضعف و سرگیجه
    عدم تعادل در حرکت و کنترل وزن
    اشکال در تکلم
    از دست دادن موقت احساس بینایی
    افت شدید فشار خون، سرد شدن دست‌ها یا برعکس افزایش تپش قلب
    تنفس غیرعادی
    تغییر رنگ چهره فرد.
اولین و مهم‌ترین نشانه خجالتی بودن استرس‌های پی درپی و شدید است که حتی گاهی اوقات ممکن است آنقدر زیاد باشد که نیاز به مراجعه به روانشناس و یا درمان دارویی داشته باشد.
2. خودخوری
متأسفانه افراد خجالتی زمانی که در حق آنها کوتاهی صورت می‌گیرد و یا حتی وقت‌هایی که فردی در حال بحث کردن با آنها است نمی ‌توانند به‌خوبی از حق خود دفاع کنند. همین موضوع باعث می‌شود که دیگران تا حد امکان از آنها سوء استفاده کنند و او را فردی مظلوم بشناسند که توانایی دفاع از خود در مقابل دیگران را ندارد. در این زمان فرد به‌دلیل ناتوانی در بروز خشم، شروع به خودخوری یا بروز رفتارهای وسواسی می‌کند که نشانه احساس خجالت و اضطراب است. کودکان هم دچار خودخوری می‌شوند، به‌ویژه اگر روش تربیتی والدین بر تنبیه متکی باشد، کودک با شکستن غیر عمدی یک لیوان هم دچار اضطراب شدید و احساس خجالت بسیار شدید و ترس از تنبیه خواهد شد. این روش تربیتی می‌تواند در آینده تأثیر چشمگیری در خودخوری و بروز وسواس فکری و ذهنی داشته باشد.
3. ناتوانی در تصمیم‌گیری
افراد خجالتی معمولاً همیشه با جمع موافق هستند، حتی اگر برنامه مخالف میل آن‌ها باشد. این موضوع به‌خصوص جوانان و نوجوانان را تهدید می‌کند. بسیاری از نوجوانان خجالتی در مواجه با پیشنهاد مصرف مواد مخدر به دلیل محبوبیت و مقبولیت در جمع اقدام به استفاده از مواد مخدر می‌کنند. این مشکل عوارضی مانند افسردگی و اعتیاد را به‌دنبال دارد. عدم توانایی تصمیم‌گیری و اظهار نظر یکی از بارزترین نشانه‌های افراد خجالتی است. اگر در هنگام تصمیم‌گیری دچار تزلزل می‌شوید و نمی‌توانید آنطور که خودتان مایل هستید رفتار کنید و تصمیم بگیرید، شما فردی خجالتی هستید و باید هرچه زودتر برای درمان این مشکل اقدام کنید. مراجعه به روانشناس اولین قدم اساسی در درمان این مشکل است.
4. سکوت در جمع
نداشتن اعتمادبه‌نفس کافی باعث می‌شود، فرد خجالتی حتی با وجود داشتن نظر و عقیده، در جمع صحبتی نکند. این افراد از جمع فاصله می‌گیرند و ساکت هستند. ذهن یک فرد خجالتی پر از حرف‌های ناگفته است. به کمک یک روانشناس می‌توان قفل آن این حرف‌ها باز کرد و به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کرد.
5. تردید زیاد
نداشتن اعتمادبه‌نفس و ضعف در تصمیم‌گیری باعث می‌شود فرد در زمانی که باید چیزی را انتخاب کند دچار استرس شدید شود. علائم فیزیکی اضطراب را نشان داده و نتواند در مورد مسائل اجتماعی و ارتباطی اقدامی انجام دهد. معمولا افراد خجالتی‌ بارها تصمیم خود را عوض کرده و نمی‌توانند یک موضع قطعی داشته باشند. بنابراین دمدمی‌مزاج بودن و تردید زیاد تا جایی که باعث اضطراب فرد شود، از نشانه‌های خجالتی بودن است.
6. احساس تنهایی
به‌دلیل ضعف در توانایی برقراری ارتباط با دیگران و ترس از مقایسه شدن، خجالتی‌ها اغلب احساس تنهایی زیادی می‌کنند. افراد خجالتی به‌دلیل اینکه نمی‌توانند با دیگران ارتباط خوب و مؤثری برقرار کنند، دائماً اطراف خود را خلوت می‌بینند و دوستان زیادی ندارند. در واقع عدم توانایی ارتباط‌گیری و جذب دیگران باعث می‌شود که این افراد دوستان و آشنایان کمی داشته باشند و احساس تنهایی به آنها چیره شود. براساس تحقیقات انجام شده، ۴۰% افراد با مشکل خجالتی بودن روبه‌رو هستند. در واقع فرد با اطلاع از این که ممکن است در یک جمع تنها نباشد، می‌تواند بر احساس تنهایی خود غلبه کند.

علل خجالتی بودن و خجالت کشیدن
یک لیست از مشکلاتی که می تواند علت مستقیم خجالت باشد از این قرار است ، توجه داشته باشید که یکی یا بیشتر ازهر کدام از این عوامل می تواند منجر به بروز خجالت شود.
عدم اعتماد به نفس:
عزت نفس پایین یا عدم اعتماد به نفس، می تواند مغز را به تلاش برای محافظت از فرد با استفاده از خجالت کشیدن وادار کند. ببا خودتان بگویید چرا اعتماد به نفس من کم است؟!
کمپلکس نقصان:
احساس ناتوانی می تواند منجر به خجالت شود. فرد احساس بی ارزشی کرده، بیش از حد تمایل به عرض اندام و یا برقراری ارتباط با مردم ندارد.
کمال گرایی:
کمال گرایی می تواند منجر به بروز خجالت شود. فرد انتظار دارد همه چیز را در حد کمال انجام دهد و ممکن است در نهایت کمتر صحبت کند و بنابراین خجالتی می شود.
فقدان مهارت های اجتماعی:
هنگامی که یک فرد مهارت های اجتماعی مناسب نداشته باشد، در برابر دیگران خود را سرکوب می کند و ممکن است دچار اشتباه شود، زیرا هیچ چیزی برای گفتن پیدا نمیکند. ببینید که چگونه باید مهارت های اجتماعی را در خود بهبود بخشید.
مشکلات تصویر درونی از خود:
هر نوع فکر منع کننده، می تواند منجر به خجالت شود.از آنجا که مسائل مربوط به تصویر خود می تواند منجر به خود سرکوبگری یا خودسانسوری در کنار دیگران گردد. می تواند همزمان منجر به خجالت زدگی نیز شود.
ترس از مردم:
گذشته ای بد یا خانواده ناکارآمد می تواند منجر به مشکلات بسیاری، مانند؛ ترس از صمیمی شدن با افراد و یا ترس از مردم شود.این مشکلات همچنین باعث بروز خجالت می شوند.

علت خجالتی بودن کودکان چیست؟
عوامل محیطی و زیستی روی خجالتی بودن افراد تاثیر می­‌گذارد. طبیعت نوزادان با هم متفاوت است. بنابراین احتمال این­‌که بچه‌های حساس خجالتی شوند بیشتر است. با این وجود، حمایت و دقت والدین در تربیت فرزند می­‌تواند مانع از بروز خجالت یا اضطراب اجتماعی در کودکان شود.

علت خجالتی بودن نوجوانان چیست؟
در بسیاری از موارد ممکن است خجالت در نوجوانی تشدید شود. چون نوجوانان باید شرایط جدیدی اعم از رفتن به مدرسه، دوستی و بلوغ را پشت سر بگذارند. در این سن نوجوان ترس‌های مختلفی را تجربه می‌کند. ترس از دست دادن آبرو، طرد شدن یا رسوا شدن از جمله این ترس‌ها هستند. والدین می‌ توانند نوجوانان را تشویق کنند تا درصورت نادرست بودن این ترس‌­ها راهی برای غلبه بر آن پیدا کنند. سپس در تقویت این رفتار و مهارت­‌ها به آن‌ها کمک کنند.

فرق بین خجالتی بودن و درون گرایی چیست؟
خجالتی بودن با درون گرایی فرق دارد. افراد درون گرا از این ‌که تنها وقت بگذرانند، انرژی می ‌گیرند. در مقابل، افراد خجالتی اغلب مایل هستند با دیگران ارتباط برقرار کنند اما نمی ‌دانند چطور این کار را انجام دهند و یا نمی ‌توانند اضطراب و ترس ناشی از قضاوت منفی را که با تعامل همراه است تحمل کنند. تامل در خود برای نظارت بر رفتار و ویژگی ‌هایی که در نظرشان ضعف محسوب می‌ شود، باعث می‌ شود نتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.

انواع احساس خجالت
احساس خجالت می‌تواند در هر موقعیت و شرایطی فرد را درگیر کند. انواع مختلفی از آن وجود دارد که عبارت‌اند از:
    خجالت در کودکان (اختلالات مربوط به ارتباطات اجتماعی)
    خجالت در نوجوانان (افسردگی و سایر بیماری‌های روحی)
    خجالت در جوانان (اختلال ارتباط با دیگران، اجتماع‌گریزی و غیره)
    خجالت در بزرگسالان (اضطراب اجتماعی، احساس ترس و دلهره مداو، بدبینی و غیره).
افراد زیادی هم درگیر مشکلات خجالت در روابط زناشویی یا مسئله خجالتی بودن بیش از حد کودکان هستند. احساس خجالت حتی در بزرگسالان هم گاهی منجر به بروز رفتارهایی می‌شود که فرد ناگهان شغل و موقعیت خود را رها کرده و با احساس پوچی به افسردگی مبتلا می‌شود. مراجعه به روان‌شناس و استفاده از روش‌های روان‌شناختی تا حد زیادی به درمان خجالت کمک می‌کند.

عوارض خجالت در بزرگسالی
    بروز مشکلات زناشویی مانند خجالت از همسر و رابطه جنسی (در برخی موارد این مشکل می‌تواند به بروز اختلالات نعوظ مشکل شود. در این زمان به کمک سکس‌ تراپیست نیاز است.)
    از دست دادن موقعیت‌های شغلی
    عدم توانایی ارتباط با دیگران
    عدم علاقه به انجام فعالیت‌ها
    غبطه خوردن مداوم به حال دیگران بدون دیدن توانایی‌های خود
    عدم علاقه به زندگی
    اعتیاد
    طلاق
    افسردگی
    ‌برخاشگری و رفتارهای نامناسب.

چطور می‌توان خجالتی بودن را درمان کرد؟
روش‌های بسیاری برای درمان خجالتی بودن وجود دارد. استفاده از داروهای مختلف مربوط به بیماری‌هایی مانند اختلال هراس اجتماعی، گروه درمانی، رفتار درمانی و خود درمانی از جمله رایج‌ترین این روش‌ها هستند. بهتر است بدانید «خود درمانی» در این میان مهم‌ترین نقش برای مبارزه با این احساس را دارد. فرد باید بخواهد تغییر کند. در غیر این‌صورت حتی مصرف قرص یا مراجعه به تراپیست کاری بیهوده خواهد بود. در ادامه با ما همراه باشید تا چند گام ساده برای رهایی از احساس خجالت را و روش‌های درمان این مشکل را با شما در میان بگذاریم.
روش‌های درمان پزشکی
از رفتار درمانی تا استفاده از داروهای مختلف و غیره همگی زیرمجموعه روش‌های درمان پزشکی احساس خجالتی بودن هستند.
۱. دارو درمانی
استفاده از داروهای مربوط به اختلال هراس اجتماعی یا کنترل اضطراب بیش از حد از جمله رایج‌ترین داروهایی هستند که توسط روانشناس برای افرادی که دچار «پنیک عصبی» یا «حمله عصبی» ناشی از احساس خجالت و ترس می‌شوند، تجویز می‌گردند. موارد زیر از جمله رایج‌ترین داروهای درمان خجالت هستند:
    نزودیازپین‌ها
    بتابلاکرها
    پاکسیل
بهتر است بدانید مصرف این داورها حتی تحت‌‌نظر پزشک نیز عوارض جانبی دارد. در مواردی فرد به‌مصرف دارو و تاثیری که بر اعتماد‌به‌نفس او دارد، اعتیاد پیدا می‌کند.
توجه: هرگز خودسرانه برای درمان احساس ترس و خجالت خود از این داروها استفاده نکنید. مصرف خودسرانه داروهای افسردگی در مواردی باعث اوردوز و مرگ فرد می‌شود.
۲. روان‌درمانی
رایج‌ترین روش درمان افراد مبتلا به اختلال خجالتی بودن، روان درمانی است. این روش موثرترین نتیجه را بر درمان افراد مبتلا به اختلال هراس اجتماعی داشته است. روان‌درمانی براساس شناخت رفتارهای خود، هدایت خودآگاهی در مسیر درست، از بین بردن افکار منفی و یادگیری کنترل کردن آن‌ها است. طی مراحل تراپی فرد مهارت‌های مبارزه با ترس، خود درمانی و ارتباط با دیگران را یاد می‌گیرد. به‌این ترتیب با تکمیل دوره درمان خود می‌تواند از مشکل هراس دائمی خود رها شود.
۳. درمان شناخت رفتاری
در میان تمام روش‌های روان‌درمانی، روش درمان شناخت رفتاری (CBT) موثرترین روش برای درمان این مشکل بوده است. در روش درمان شناخت رفتاری فرد، ریشه‌های بروز این احساس و شرایطی که فرد به آن دچار می‌شود؛ بررسی شده و سپس تحت‌نظر روانشناس این رفتارها اصطلاح می‌شوند. البته درمان CBT صرفا به این موضوع ختم نشده و متخصصِ، راهکارهای دیگری را هم برای رفع مشکل شما ارائه می‌کند.
۴. خود درمانی
پیش از این نیز اشاره کردیم، موثرترین راه کنار گذاشتن احساس خجالت، همراهی فرد و انجام خوددرمانی است. اگر خودتان دچار این احساس هستید می‌توانید با راهکارهایی بسیار ساده احساس خجالت را در خود از بین ببرید. شاید برای‌تان تعجب‌آور باشد اما حتی «صحبت کردن در آینه» نیز می‌تواند بر درمان احساس خجالت موثر باشد. برای رفع احساس خجالتی بودن در کودکان و نوجوانان نیز، والدین باید به‌نحوه تربیت و رفتارشان با یکدیگر اهمیت دهند. نحوه رفتار والدین با یکدیگر تاثیر بسیاری در شکل‌گیری روحیه کودکان و نوجوانان و میزان موفقیت آن‌ها دارد. در این قسمت چند گام ساده برای خوددرمانی خجالت به شما معرفی می‌کنیم:
    شناخت ترس‌ها و مواجه‌ با آن‌ها
    نوشتن احساسات و بلند خواندن آن‌ها
    سعی در بهبود شرایط خود داشته باشید.
    کارهای ساده مانند کتاب خواندن، باغبانی یا قدم زدن و موزیک گوش دادن انجام دهید.
    از دمنوش‌های خانگی مانند دمنوش بابونه یا آروما تراپی (رایحه درمانی) برای احساس آرامش استفاده کنید.
    اگر درگیر افسردگی هستید یا از ارتباط با دیگران هراس دارید، حتما آن را به اطلاع یکی از اعضای خانواده خود برسانید.
    ورزش کنید و تغذیه سالم داشته باشید.
    یک کار جدید یاد بگیرید. در یک کلاس جدید ثبت‌نام کنید. فقط سرگرم باشید.
    خودتان را همانطور که هستید، دوست داشته باشید. برای بهتر شدن خودتان تلاش کنید.
    هدف داشته باشید.
    دفترچه یادداشتی داشته و شرایطی که دچار اضطراب شده و احساس پس از آن را یادداشت کنید.
    به‌وضع ظاهری خود اهمیت بدهید.
۵. گروه درمانی
پیش از این هم اشاره کردیم که اغلب نوجوانان و کودکان و حتی بزرگسالان دچار خجالت هستند. بنابراین با دانستن این موضوع احساس تنهایی نخواهید کرد. از صحبت کردن یا مراجعه به تراپیست نترسید. مشکل ترس و خجالت می‌تواند بسیار جدی باشد. بنابراین خجالتی‌ ها را جدی بگیرید! یکی از روش‌هایی که معمولا روانشناسان پس از چند جلسه تراپی فردی تجویز می‌کنند، شرکت در جلسات گروه درمانی و صحبت از احساسات خود است. این مورد کمک شایانی به‌روند درمان احساس خجالت می‌کند. فرد به‌خواسته خود در جمع صحبت کرده، هرچه بخواهد می‌گوید، با دیگران آشنا شده و به‌این ترتیب مهارت‌های ارتباط اجتماعی او تقویت می‌شوند.

_________________________________________________________

مقالات دیگر