استعداد چیست؟
به طور کلی باید بگوییم استعداد دو خصیصه دارد:
ذاتی است و ما با آن به دنیا می آییم.
کمیاب است و تعداد افراد کمی آن را دارند. البته این به این معنی نیست که فقط افراد کمی با استعداد هستند. بلکه همه انسان ها با استعدادند و فقط نوع قابلیت های آن ها با هم متفاوت است.
تعریف دیگری نیز وجود دارد و این است:  استعداد یعنی یادگیری یک مهارت با صرف انرژی و زمان کمتر.
در نتیجه: “هر ویژگی ذاتی و خاصی که سبب می شود یک مهارت را با صرف انرژی و زمان کمتری یاد بگیریم استعداد است.“
به عنوان مثال شما و دوست تان همزمان در کلاس شنا ثبت نام می کنید. شما پس از چهار جلسه و دوست تان بعد از هفت جلسه شنا کردن را به خوبی یاد می گیرید. در واقع شما برای یادگیری شنا هم انرژی کمتری صرف می کنید و هم در مدت زمان کوتاه تری آن را یاد می گیرید. این نشان می دهد شما از دوست تان قابلیت بیشتری در شنا کردن دارید.
تعریف استعداد در روانشناسی عبارت‌اند از:
    مجموعه‌ای از توانایی‌ها که در فرهنگ‌های خاص، باارزش به‌شمار می‌رود.
    توانایی عملکرد فرد برای ارائه فعالیت‌های متفاوت در محیط پیرامون خود.
    ظرفیت یا توان بالقوه برای یادگیری موضوعی خاص

تفاوت استعداد با توانمندی
اگر بخواهیم تعریف استعداد در روانشناسی را مد نظر قرار دهیم، استعداد را می‌توان بیشتر از جنس «ظرفیت» دانست. به این معنا که فرد لزوماً امروز و در این لحظه، نمی‌تواند کار یا فعالیت مشخصی را انجام داده یا بحث مشخصی را درک کند. اما این ظرفیت را دارد که در طول زمان، با تمرین و تلاش و یادگیری، آن کار را فعالیت را انجام داده و یا آن موضوع را درک کند.
وقتی این ظرفیت، از وضعیت بالقوه به وضعیت بالفعل تبدیل شد، می‌توانیم بگوییم دیگر از جنس توانمندی است. به این پرسش‌ها توجه کنید:
اگر کسی در زمینهٔ X استعداد داشته باشد، آیا در آن زمینه توانمندی هم دارد؟
لزوماً نه. او صرفاً این آمادگی را دارد که به آن توانمندی دست پیدا کند. هر یک از ما استعدادهای بسیاری داریم که ممکن است هرگز متوجه وجود آن‌ها نشویم. طبیعتاً برای پرورش آن استعدادها هم وقت صرف نمی‌کنیم و هیچ‌وقت سهمی جدی در زندگی ما پیدا نمی‌کنند.
اگر کسی در زمینهٔ X توانمندی داشته باشد، آیا در آن زمینه استعداد هم دارد؟
لزوماً نه. بسیاری از ما می‌‌توانیم در بسیاری از زمینه‌ها، با تلاش و کوشش و تقلا به یک سطح مناسب و مطلوب برسیم (البته نه همیشه). اما رسیدن به سطح مطلوب کافی نیست. وقتی می‌گوییم کسی در زمینه‌ای استعداد دارد، یعنی در مقایسه با دیگران می‌تواند در زمان کمتر یا با صرف انرژی و تلاش کمتر به سطح مطلوب برسد.
شما می‌توانید به کودکی که در زبان‌آموزی استعداد متوسطی دارد، چند زبان خارجی بیاموزید. او حتی ممکن است در حد یک استاد به آن زبان‌ها مسلط شده و به  تدریس آن‌ها بپردازد. اما اگر تمام انرژی و توان کودک در این مسیر مستهلک شود و چند برابر یک فرد متوسط برای رسیدن به این سطح از تسلط وقت بگذارد، نمی‌‌توانیم بگوییم او در زبان‌آموزی فردی مستعد بوده است.

تفاوت استعداد با هوش
در بعضی از منابع، استعداد و هوش معادل هم و به معنای دانش و توانایی فردی معرفی می‌شود.
در حالی ‌که،  توانایی عملکرد فرد برای ارائه فعالیت‌ های متفاوت در محیط پیرامون فرد قابلیت آن است، یعنی جنبه عملکردی دارد. اما هوش، درک سریع مفاهیم، واقعیت‌ ها و رویداد های پیرامون فرد است، یعنی جنبه ذهنی دارد.
استعداد ذاتی است ولی هوش را می‌توان با مطالعه، یادگیری و آموزش تقویت کرد. نکته مهم دیگر این است که افراد با ضریب هوشی یکسان، توانایی‌های متفاوتی دارند.

تفاوت استعداد با مهارت
با استعداد بودن به معنای داشتن مهارت نیست.این دو با هم تفاوت دارد.
به قول ماری کوری: «زندگی برای هیچ ‌کس آسان نیست. باید پشتکار و از همه مهم‌ تر اعتماد به ‌نفس داشته باشیم. باید باور کنیم که هر یک برای انجام کاری قابلیت و توانایی داریم و آن کار باید انجام شود.»
قابلیت ها به‌ صورت ذاتی در انسان‌ ها وجود دارد ولی مهارت نیاز به تمرین و ممارست دارد. برای کسب موفقیت، داشتن مهارت خیلی مهم ‌تر از داشتن قابلیت است. قابلیت و توانایی فقط ممکن است فرد را سریع‌ تر و راحت‌ تر به هدف برساند، اما به ‌تنهایی باعث موفقیت نیست.

ویژگی افراد با استعداد چیست؟
ما باید بدانیم هر نوع میل و کششی که در ما نسبت به انجام کاری وجود دارد ، استعداد نیست. استعداد ها دارای علائم خاصی هستند که اگر بخوهیم به طور دقیق به ویژگی های استعداد اشاره کنیم، میتوانیم موارد زیر را در نظر بگیریم :
1. سرعت بالاتر
اولین ویژگی استعداد این است که ما ، آن توانایی را زودتر و با سرعت بیشتری نسبت به دیگران یاد میگیریم. حتما دیده اید که وقتی چیزی مثل طراحی یک درخت را به چند کودک یاد می‌دهید،عده ای از آنان خیلی زودتر یاد میگیرند و آن را انجام میدهند،این مسئله میتواند نشانه ای از وجود استعداد هنری در آن کودکان باشد.
2. انرژی کمتر
افرادی که در مهارتی استعداد دارند،در اغلب اوقات برای انجام آن انرژی کمتری مصرف میکنند و لازم نیست که به مغز و بدن خودشان فشاری وارد بکنند. و در نتیجه خیلی دیرتر از دیگران برای انجام آن کار خسته می‌شوند.
3. انجام بهتر
همیشه بهتر انجام دادن کاری نشانه استعداد ما در آن نیست.حتی اگر در انجام آن کار بهتر از دیگران عمل کنیم ، باز هم به صورت قطعی نشانه ی داشتن استعداد نیست ؛ چرا که گاهی بهتر انجام دادن ما به دلیل ممارست و پشتکار ما بوده است. اما وقتی ما برای انجام کاری به طور یکسان با بقیه افراد آموزش دیده ایم و تمرین کرده ایم ولی وقتی موقع انجامش فرا میرسد، ما نسبت به بقیه بهتر انجامش میدهیم،این میتواند نشانه خوبی از داشتن استعداد ما در آن کار باشد.

انواع استعداد
ازنظر روان‌شناسان، تعریف استعداد در روانشناسی، به دودسته تقسیم‌ می‌شود:
    استعدادهای خاص: که مربوط به موقعیت‌های خاص است. مثل استعداد موسیقی یک موسیقی‌دان
    استعدادهای عمومی: مربوط به موقعیت‌های مختلف؛ مانند استعداد کلامی.
و در تقسیم‌بندی دیگری از تعریف استعداد در روانشناسی استعدادها به سه گروه تقسیم می‌شوند:
    حسی: مربوط به حواس پنج‌گانه (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، لامسه) است. بسته به میزان درک، دقت و تمایز آن حس در شرایط مختلف، استعدادها متفاوت است. مثل تیزبینی
    حرکتی: مربوط به زمان و سرعت واکنش افراد به یک محرک
    ذهنی: مربوط به‌دقت، تمرکز، توجه، حافظه، خلاقیت، توانایی حل مسئله و مسائل شناختی

آیا استعدادها ماندگار هستند؟
الگوی قابلیت‌ها و توانایی ‌ها با اتصالات درون مغزتان تکرار می‌شوند و بدین ترتیب بعد از سن خاصی قادر نخواهید بود توانایی  در خود ایجاد کنید. برای توضیح بیشتر و بهتر این موضوع باید توضیحات علمی درباره با عملکرد مغز بدانید.
مغز ما انسان ‌ها وارونه رشد می‌کند. به این معنی که بر خلاف دیگر اعضای بدن که در ابتدا کوچک بوده و به مرور زمان رشد می‌ کنند، مغز در ابتدا بزرگ بوده و به مرور کوچک و کوچک ‌تر می‌شود. عجیب‌ این است که با کوچک‌ تر شدن مغز، ما باهوش‌ و باهوش‌ تر می‌شویم.
در مغز ما رابطی به نام سیناپس، بین دو سلول مغزی وجود دارد که سلول‌ ها را قادر می‌ سازد با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. به زبان ساده‌ تر این سیناپس‌ ها هستند که توانایی های ما را شکل می‌دهند و بعد از سن خاصی نمی‌توانیم قابلیت جدیدی در خود ایجاد کنیم.
از سن 3 تا 15 سالگی میلیاردها میلیارد از ارتباطات سیناپسی ایجاد شده در مغز و نیمی از شبکه ارتباطی را از دست می‌دهیم. در ادامه هر چه تلاش کنیم، نمی‌توانیم آن ‌ها را دوباره بسازیم. تنها می‌توانیم برای یادگیری و به خاطر سپردن اطلاعات در حافظه، سیناپس ‌های جدید ایجاد کنیم در نهایت برای یادگیری اغلب مهارت‌ ها نمی‌ توانیم بعد از اواسط نوجوانی تغییری در سیناپس‌ها ایجاد کنیم.

بی استعداد بودن: چرا هیچ استعدادی ندارم
تصوری که ذهن برخی از افراد را به خود مشغول کرد است ، این است که وقتی افراد موفق را میبینند و خودشان را با آنها مقایسه میکنند، فکر میکنند که هیچ استعدادی ندارند! چون مثل آنها به موفقیت های بالا دست نیافته اند.اما آیا همچین چیزی وجود دارد؟ آیا امکان دارد ، فردی وجود داشته باشد که در هیچ چیز استعداد نداشته باشد؟!
در پاسخ به این سوال باید به شما بگوییم که مشکل افراد ، این نیست که استعدادی ندارند، در واقع مشکل این است که آنها استعداد ها و توانایی های خود را نشناخته اند و از استعداد های پنهانی خودشان آگاه نیستند. چرا که میتوان گفت تمامی انسان ها دارای ویژگی ها و قابلیت های خاصی هستند که با کشف آنها میتوانند زندگی بهتری را برای خود بسازند. پس در قدم اول باید استعداد خودتان را به طور دقیق شناسایی و کشف کنید.
دومین دلیلی که باعث میشود افراد تصور کنند هیچ استعدادی ندارند ، این است که آنها توانایی های خود را میشناسند ولی آن را رشد و پرورش نداده اند. استعداد مانند نهالی است که برای بارور شدن نیازمند پرورش و نگه داری است و باید به خوبی آن را تقویت کنید تا به نتیجه مطلوب دست یابید.

چگونه استعداد خود را بشناسیم؟
با کمک راهکارهایی که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم، می‌توان به این سؤال پاسخ داد. این راهکارها عبارت‌اند از:
• خودشناسی:
خودشناسی یعنی بررسی دقیق و کنکاش ویژگی‌های شخصی. خودشناسی در کشف موضوع استعداد داشتن در موضوعات مختلف بسیار کمک‌کننده است. شاید در ابتدا این موضوع سخت به‌نظر برسد، اما ممکن است.
برای آشنایی بیشتر با خودشناسی و راه‌های بهبود و تقویت آن اینجا را کلیک کنید.
• تجربه کردن:
کنجکاوی و تجربه فرصت‌ها و شرایط جدید و ناشناخته. تجربه‌های جدید در مقوله کشف استعداد، به نظر نیاز به انعطاف زیادی در مقابل تغییرات دارد.
• پرسیدن از دیگران:
معلم‌ها و مشاوران باتجربه، بهترین راهنما برای استعدادیابی و کشف استعداد هر شخص در زمینه‌های مختلف هستند.
آن‌ها به کمک تجربه‌های زیادی که دارند از روی عملکرد هر فرد می‌توانند استعدادهایش را شناسایی کنند
• تست‌های روان‌شناختی و استعدادیابی:
به کمک این تست‌ها می‌توان به‌صورت عینی استعدادها را شناسایی و نام‌گذاری کرد. حتی می‌توان با اجرای این تست‌ها در جامعه آماری بزرگی افرادی که استعدادهای مشابه دارند را شناسایی کرد.
به‌عنوان ‌مثال:
آزمون تشخیص استعداد DAT
این آزمون توسط بنت و همکارانش (1962) تنظیم‌ شده است.
این تست برای سنجش استعداد عمومی است و در راهنمایی شغلی و موقعیت‌های آموزشی کاربرد دارد.
حوزه‌هایی که توسط این آزمون سنجیده می‌شود عبارت‌اند از:
    استدلال کلامی
    توانایی عددی
    استدلال انتزاعی
    دقت و سرعت در امور دفتری و منشی‌گری
    استدلال مکانیکی
    روابط فضایی
    املای کلمات
    دستور زبان و آیین نگارش
آزمون استعداد ترستون
آزمون ترستون یکی از معتبرترین آزمون‌های سنجش استعداد است که در سه فرم و برای سنین زیر تهیه‌شده:
• فرم A، مختص 11 تا ۱۷ سالگی: مواردی مثل ادراک فضایی، ادراک کلامی، عامل عددی و استدلال فرد را اندازه‌گیری می‌کند.
• فرم B، مربوط به ۷ تا ۱۱ سالگی: که شامل هفت آزمون: ادراک فضایی، ادراک کلامی، عامل عددی، استدلال فرد، سرعت ادراک به‌علاوه آزمون لغت و نقاشی است.
• فرم C، برای ۵ تا ۷ سالگی: که پنج عامل: لغات، سرعت ادراک، عامل کمی، حرکتی فضایی را اندازه‌گیری می‌کند.
آزمون دتروا
از این آزمون برای هدایت تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان استفاده می‌شود تا متوجه شوند استعداد هر فرد استعداد درچه زمینه‌ای است.
این آزمون شامل 19 آزمایش برای سنجش کنش‌های زیر است:
    ادراک و استدلال
    قضاوت عملی
    توانایی کلامی
    تداعی زمانی و فضایی
    توانایی عددی
    دقت شنوایی
    دقت بینایی
    توانایی حرکتی
از تست‌ها و آزمون‌های دیگری نیز می‌توانیم برای سنجش، ارزیابی و شناسایی استعدادها استفاده کنیم.

_________________________________________________________

مقالات دیگر