خودشیفتگی یا نارسیسیسم چیست؟
معمولا اختلال شخصیت خودشیفته در ارزیابی‌های بالینی تشخیص داده‌می‌شود و یکی از انواع مختلف اختلالات روانی محسوب می‌شود که در آن فرد خود را به نسبت سایرین مهمتر می‌داند، به‌شدت نیازمند توجه و تحسین بیش از اندازه است، در برقراری روابط مشکل دارد و حس همدلی نسبت به سایرین در او دیده‌نمی‌شود. اما پشت این نقاب اعتمادبه‌نفس زیاد، عزت نفس شکننده‌ای وجود دارد که با کوچکترین انتقاد و عیب‌جویی فرو می‌ریزد.
اختلال خودشیفتگی یا خودبزرگ بینی، مشکلاتی در حوزه‌های مختلف زندگی از جمله روابط، کار، تحصیل یا امور مالی ایجاد می‌کند. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، به‌‌دلیل کم‌توجهی یا عدم دریافت لطف و تحسینی که تصور می‌کنند شایسته‌اش هستند، ناراحت و سرخورده می‌شوند. روابطشان به سرانجام نمی‌رسد و دیگران هم از وقت گذراندن با آن‌ها لذت نمی‌برند. پس در یک کلام می‌توان نارسیسم را به این شکل تعریف کرد:
«اختلال شخصیت خودشیفته به اختلال شخصیتی گفته می‌شود که در آن فرد نسبت به سایرین حس خودبزرگ‌ بینی و غرور دارد. به‌علاوه همیشه دوست دارد کانون توجه باشد و به‌طور مدام تحسین شود.»

آیا خودشیفتگی یک اختلال است؟
یک رفتار تا زمانی نرمال حساب می‌شود که در روند عادی زندگی فرد وقفه‌ایی ایجاد نکند. به طور مثال بسیاری از افراد از از ارتفاع یا مکان‌های بسته می‌ترسند اما با این‌وجود، سوار آسانسور می‌شوند. از سوی دیگر، زمانی که فرد به علت ترس از ارتفاع، یا ترس از مکان‌های بسته، کاری را انجام ندهد: مثلا سوار آسانسور نشود یا قرار کاری خود را کنسل کند چون آن قرار در طبقه دهم ساختمان بوده است، دیگر یک رفتار عادی نیست و نام اختلال را می‌گیرد.

علائم خودشیفتگی (ویژگی افراد نارسیست چیست؟)
علائم خودشیفتگی و شدت آنها درجات مختلفی دارد و در افراد مختلف متفاوت است. ولی به راستی چطور خودشیفته‌‌ها را بشناسیم؟ خودشیفته‌ها نشانه‌های زیر را دارند:
    حس خود برتربینی افراطی و بیش ‌از‌حد
    پرتوقع هستند و حس طلبکارانه‌ای نسبت به دیگران دارند.
    انتظار دارند همیشه از همه برتر و بهتر باشند، حتی اگر موفقیت و دستاوردی شایسته برتری به ‌دست نیاورده باشند.
    درباره موفقیت‌ها و استعدادهای‌ خود غلو می‌کنند.
    درباره موفقیت‌ها، قدرت، هوش و نبوغ، زیبایی یا همسر خوب و کامل بودن خود خیا‌ل‌پردازی افراطی دارند.
    معتقدند از همه برترند و فقط باید با افراد خاص هم‌تراز خود نشست و برخاست داشته‌باشند.
    باید همیشه محور اصلی گفتگو با افراد مختلف باشند و کسانی که از نظرشان فرودست هستند را تحقیر کرده یا به دید حقارت نگاه می‌کنند.
    انتظار دارند همه به آن‌ها لطف کنند و بی‌چون‌وچرا هرآنچه می‌گویند را بپذیرند.
    از دیگران برای رسیدن به خواسته‌هایشان استفاده‌می‌کنند.
    از درک نیاز و عواطف دیگران عاجزند یا اصلاً تمایلی به درک موقعیت و احساسات دیگران ندارند.
    به دیگران حسادت می‌کنند و معتقدند بقیه هم به آن‌ها حسادت می‌ورزند.
    رفتار مغرورانه و متکبرانه دارند و با غرور و متظاهرانه خود را نشان می‌دهند.
    اصرار دارند همیشه بهترین هرچیز مثل بهترین خودرو یا بهترین دفتر کار را به دست‌آورند.
    افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته اصلاً با مفهومی به‌نام انتقاد کنار نمی‌آیند و در مقابل کسی که از آنها ایراد بگیرد، پرخاشگری می‌کنند.
    اگر رفتار ویژه‌ای با آنها نشود کاسه صبرشان لبریز و عصبی می‌‌شوند.
    این افراد مشکلات درون‌فردی قابل‌ توجهی دارند و به‌سرعت احساس کم‌توجهی و بی‌اعتنایی می‌کنند.
    با خشم یا تحقیر نسبت به موقعیت‌های مختلف واکنش نشان می‌دهند و برای آنکه کاری کنند تا خودشان برتر به‌نظر برسند، سایرین را خوار و خفیف می‌کنند.
    نمی‌توانند رفتار و احساساتشان را کنترل کنند.
    در مقابله با استرس به‌شدت با مشکل مواجه می‌شوند و به راحتی با هر تغییری سازگار نمی‌شوند.
    از اینکه فکر کنند کامل نیستند، عصبانی می‌شوند و افسردگی می‌گیرند.
    در درون به‌صورت پنهانی حس عدم امنیت، شرمندگی، حقارت و آسیب‌پذیری دارند.

دلایل خودشیفتگی کدام است؟
به‌طور دقیق مشخص نیست که چه عواملی باعث ایجاد اختلال شخصیت خودشیفته در افراد مختلف می‌شوند. همانند رشد شخصیتی و سایر اختلالات سلامت روان، علل وقوع اختلال نارسیسم هم پیچیده است. اما می‌توان موارد زیر را از دلایل عمده خودشیفتگی دانست:
    محیط: ناسازگاری و ناهماهنگی در روابط فرزند و والدین با انتقاد و عیب‌جویی افراطی یا تحسین افراطی که به‌هیچ‌وجه با تجربه کودک هماهنگ نیست.
    ژنتیک: ویژگی‌هایی که از پدر و مادر و نسل‌های گذشته آنها به ارث می‌رسند.
    عوامل نوروبیولوژی: ارتباط بین مغز و رفتار و تفکر
    سوءاستفاده در دوران کودکی
    انتظارات بی‌جا و بی‌مورد والدین از فرزندان
    بی‌بندوباری جنسی که معمولا با خودشیفتگی همراه است.
    تاثیرات فرهنگی.

تفاوت اختلال خودشیفتگی در زنان و مردان
اختلال شخصیت خودشیفتگی می تواند با توجه جنسیت افراد به شکل های متفاوتی بروز پیدا کند. به عبارتی نشانه های نارسیسم در زنان در برابر مردان ممکن است متفاوت باشد.
بر اساس تحقیقات انجام شده، نشانه های خودشیفتگی یا نارسیستیک در زنان می تواند به شکل های احساس نا امنی عمیق، در نظر گرفتن دیگران به عنوان یک تهدید، حسادت و رقابت به بخصوص با زنان دیگر باشد. از سوی دیگر، مردان خودشیفته بیشتر از زنان دست به سو استفاده و تحقیر دیگران زده و خود را کامل و بی نقص می دانند. با این وجود، این نشانه ها مختص به یک جنسیت نبوده و همه افراد با هر جنسیتی می توانند هر کدام از این نشانه های خودشیفتگی را داشته باشند.

انواع اختلال شخصیت خودشیفته
خود شیفتگی می تواند به شکل های گوناگون در افراد وجود داشته باشد. از این رو برای خودشیفتگی زیر مجموعه هایی مشخص شده است که افراد نارسیست در یکی از این دسته ها جای خواهند گرفت. انواع اختلال شخصیت خود شیفته عبارت است از:
    خودشیفته آشکار: این دسته شناخته شده ترین طبقه بندی انواع نارسیسزم یا خودشیفتگی است. افرادی که در این دسته قرار میگیرند، رفتارهایی مثل غرور، ادعای زیاد، رفتار خشونت آمیز، و بیش از حد مطمئن به خود نشان می دهند.
    خودشیفته پنهان: این دسته از افراد که با عنوان خودشیفته آسیب پذیر هم شناخته می شوند، خجالتی، خودپسند، حسود بوده و حساسیتی بیش از حد نسبت به برداشت دیگران از خودشان دارند. خود شیفتگان پنهان، اغلب فکر می کنند که درد یا رنج آن ها بیشتر و بدتر از درد دیگران است و توقع دارند تا اطرافیان فقط به نیازهای آنان توجه کنند.
در کنار دو نوع اصلی از انواع خودشیفتگی، انواع فرعی دیگری نیز وجود دارند که بخش زیر به آن ها اشاره کرده ایم:
    خودشیفته بزرگ منش: در خودشیفتگی از نوع بزرگ منشانه، افراد خود را بسیار بالاتر و بهتر از دیگران می دانند. اطرافیان خود و کارهایشان را بی ارزش جلوه داده و کار های خود را خارق العاده و استثنایی می دانند. این افراد تصور می کنند که هیچکس با توانایی آن ها وجود ندارد و یگانه هستند.
    خودشیفته آسیب پذیر: افراد این دسته نسبت به ارتباط افراد نزدیک به خود با دیگران بسیار حساس اند، در برابر طرد و ترک شدن واکنش های شدیدی از خود نشان می دهند، آن ها به دلیل عزت نفس بسیار پایین و آسیب پذیر خود سعی میکنند تا با تحقیر دیگران خود را بهتر از چیزی که هستند نشان دهند. در هنگام صحبت درباره خود نیاز دارند تا تحسین شوند.
    خودشیفته ذهنی: افراد خود شیفته ذهنی فکر می کنند که عقل و توانایی های ذهنی آن ها بالاتر و بهتراز دیگران است. این افراد به قدرت های فکری و ذهنی خود اطمینان زیادی داشته و خود را باهوش تر از دیگران می دانند.
    خودشیفته جسمی: این افراد احساس ارزشمندی خود را مربوط به فیزیک و جسم خود می دانند. آن ها معمولا ظاهر دیگران را قضاوت کرده، ویژگی هاش ظاهری افراد را مورد تمسخر قرار داده و ظاهر و اندام خود را بی نقص می دانند.
    خودشیفته معنوی: این دسته از افراد دارای نارسیسم یا خودشیفتگی از دین یا معنویت برای ترساندن یا توجیه رفتارهای آسیب زا برای دیگران استفاده می کنند. آن ها از مسائل مذهبی و معنوی برای تحقیر دیگران استفاده می کنند. و خود را فردی می دانند که از نظر دینی کامل تر از دیگران است.

عوارض اختلال خودشیفتگی
اختلال شخصیت خودشیفه در صورتی که درمان نشود، علاوه بر آسیب هایی که می تواند به روابط افراد وارد کند، عوارض دیگری می توند داشته باشد که بعضا جبران ناپدیر اند. عوارض اختلال شخصیت خوشیفته عبارت است از:
    افسردگی و اضطراب
    مشکلات جسمی به دلیل احترام درگیری با دیگران
    اعتیاد به الکل و مواد مخدر
    داشتن افکار خودکشی یا اقدام به آن
    اخراج از محل کار یا ترک تحصیل

تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته
افراد خودشیفته در اغلب اوقات برای تشخیص و درمان خود به روانشناس و دیگر متخصصات سلامت روان مراجعه نمی کنند. افراد نارسیست خود را بالاتر و بهتر از روانشناس دانسته و علم و تخصص او را زیر سوال می برند. معمولا افراد نارسیستیک بدون خواست و اراده خود و به درخواست شخصی دیگر مانند همسر، شریک عطفی یا فرزند خود به روانشناس مراجعه می کنند. برای تشخیص اختلال خودشیفتگی افراد، می توان از اه های زیر استفاده کرد:
    بررسی ملاک های تشخیصی اختلال شخصیت خودشیفته در dsm-5
    پرسشنامه های تشخیص خودشیفتگی
    مراجعه به روانشناس
روانشناس با بررسی شرایط زندگی فرد، افکار و باور ها و شیوه های رفتاری میتواندخودشیفتگی را در افراد تشخیص دهد. البته نکته قابل ذکر آن است که بررسی ملاک های تشخیصی و تفسسیر پرسشنامه های شخصیتی نیز باید توسط متخصص سلامت روان انجام شود.

درمان اختلال خودشیفتگی
افراد خودشیفته و نارسیستیک غالبا خود را بیمار و رفتار های خود را ناسالم و آسیب زا نمی دانند. به همین دلیل این افراد را دارای اختلال شخصیت می دانند، چرا که دیگران را مشکل دار دانسته و خود را دارای مشکل و ناکارآمدی نمی دانند. به همین دلیل افراد مبتلا به اختلال شخصیت خود شیفته به خودی خود به روانشناس مراجعه نمی کنند. اما راهکارهای درمانی توصیه شده برای درمان افراد خودشیفته عبارت است از:
رواندرمانی
استفاده از انواع رواندرمانی می تواند در درمان نارسیسزم موثر واقع شود.. البته رواندرمانی نمی تواند خودشیفتگی را به شکل کامل درمان کند. اما می تواند علائم را کنترل و به افراد کمک کند تا به شیوه کارآمد تری در زمینه های زندگی خود رفتار کنند.  انواع رواندرمانی برای درمان اختلال خودشیفتگی عبارت است از:
    روانکاوی: بررسی گذشته فرد به خصوص روابط او با والدین و تلاش برای دستیابی به خاطرات و احساسات سرکوب شده ای که باعث ایجاد نارسیسزم در افراد شده است از اصول رواندرمانی روانکاوانه است. در این رویکرد سعی می شود تا با دستیابی به ناخودآگاه افراد آن ها را درمان کرد.
    درمان شناختی رفتاری: در رویکرد شناختی-رفتاری (CBT) با بررسی سابقه زندگی فرد و چگونگی ارتباط او با دیگران سعی می شود تا افکار و باور های فرد شناسایی شود. به افراد نارسیستیک آموزش رفتار های سالم داده شده و الگوهای رفتاری و فکری نا سالم را جایگزین رفتار های سالم میکنند.
    طرحواره درمانی: به نظر می رسد که افراد مبتلا به اختلال شخصیت خود شیفته دارای طرحواره خودشیفتگی هستند. در طرحواره درمانی سعی می شود تا طرحواره خودشیفته فرد را تغییر دهند.
    روان درمانی بین فردی فراشناختی: در این شکل از رواندرمانی در سطح عمیق تری از افکار فرد به دنبال چرایی شکل گیری رفتار ها و ویژگی های نارسیست گونه و تلاش برای رفع آن ها دارند.
    رفتار درمانی دیالکتیکی: در درمان دیالکتیکی (DBT) برای اختلال خودشیفتگی، از تکنیک های گفتگوی دیالکتیک که با عبارت و سوالات مداوم و متضاد درباره یک موضوع، فکر یا رفتار است، سعی میشود تا افکار نارسیستیک افراد را به چالش کشید.
انواع رواندرمانی ها می توانند به افراد کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه با دیگران ارتباط بهتری برقرار کرده تا روابط خود را لذت بخش تر، صمیمی تر و با ارزش تر کنند. مواردی که در رواندرمانی درمان اختلال خودشیفتگی روی آن ها کار می شود عبارت اند از:
    افزایش ظرفیت پذیرش دیگران و حفظ رابطه مناسب با همکاران و اعضای خانواده
    افزایش قدرت تحمل انتقادات و شکست ها
    بهبود توانایی درک و تنظیم احساسات نا سالم خود
    جلوگیری از رفتار های تحقیر کننده
    افزایش توان همدلی و احترام به دیگران
    جلوگیری از رفتار های سو استفاده گرایانه برای رسیدن به اهداف و خواسته ها
    افزایش عزت نفس و احساس خود ارزشمندی
دارودرمانی
در حال حاظر هیچ دارویی  برای درمان اختلال شخصیت خودشیفته وجود ندارد، اما از آن جایی که اختلالات روانی دیگری همچون افسردگی، اضطراب، مشکلات اعتیاد یا اختلال سو مصرف مواد، دوقطبی، اختلال خوردن ممکن است در این افراد وجود داشته باشد، بنا بر نیاز و نظر متخصص از داروهای لازم برای درمان این اختلالات همراه با خودشیفتگی استفاده می شود.
سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی می تواند علاوه بر کمک به پیشرفت بهتر جلسات رواندرمانی، باعث بهبود شرایط عمومی افراد خودشیفته شود. این تغییرات در سبک زندگی عبارت اند از:
    عدم سو مصرف مواد
    عدم مصرف الکل
    ورزش کردن به شکلی منظم
    کاهش مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین مانند قهوه
    استفاده از تکنیک های آرامش بخشی مثل یوگا و مدیتیشن

چگونه از بروز خودشیفتگی پیشگیری کنیم؟
از آنجایی‌که علل اختلال خودشیفتگی به‌طور دقیق مشخص نیست، راه مشخصی هم برای پیشگیری از به ‌وجود آمدن این شرایط وجود ندارد. رعایت موراد زیر به میزان زیادی از بروز خودبزرگ‌بینی جلوگیری کنید:
    درمان سریع مشکلات و بیماری‌های سلامت روان در دوران کودکی
    جلسات درمان خانوادگی برای یافتن راه‌های سالم ارتباط یا مقابله با تنش‌های عاطفی یا تعارضات
    شرکت در جلسات فرزندپروری و کمک گرفتن از مددکاران اجتماعی یا تراپیست‌ها در صورت نیاز
    گفتگو درمانی که به‌عنوان روش‌های روان‌درمانی شناخته‌می‌شود، اولین و اصلی‌ترین راه درمان اختلال خودبزرگ‌بینی است.
چنانچه نشانه‌های خودشیفتگی همراه با افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی همراه باشد، باید اقدامات پزشکی لازم جهت درمان آن اختلال‌ها هم اتخاذ شوند. گفتگو درمانی کمک‌می‌کند تا فرد خودشیفته یاد بگیرد چطور با دیگران بهتر ارتباط برقرار کند، در نتیجه از روابط‌ خود لذت بیشتری خواهد‌برد. این روش کمک‌می‌کند تا:
    روابط کاری بهتری داشته‌باشید.
    روابط شخصی‌ خود را حفظ کند.
    نقاط قوت و پتانسیل‌های خود را بشناسد تا انتقاد یا شکست را تاب بیاورد.
    احساسات خود را بشناسید و بتواند آنها را مدیریت کند.
    از پس مسائل مربوط به عزت نفس بربیاید.
    اهداف واقعی برای خود تعریف نماید.

با افراد خودشیفته چگونه رفتار کنیم؟
از آنجا که افراد خودشیفته رفتار های خود را نا سالم نمی دانند، برای درمان و رفع رفتار های نارسیسم گونه خود به روانشناس مراجعه نمی کنند. بنابراین لازم است تا اطرافیان نکاتی را در مورد چگونگی رفتار با افراد خودشیفته بدانند. نکاتی برای رفتار با خودشیفتگی افراد عبارت است از:
    تعیین مرز برای جلوگیری از رفتار های توهین و حقارت آمیز نسبت به خودتان
    استفاده از جمله بندی هایی که تا جای ممکن انتقاد آمیز نباشند
    بیان واضح و شفاف نیاز ها و خواسته های خود
    حفظ آرامش در گفتگو با افراد خودشیفته
    مراجع به روانشناس برای دریافت کمک
    از جملاتی که با عباراتی مثل: «تو هرگز…» یا «تو همیشه…» شروع می‌شوند، استفاده نکنید

_________________________________________________________

مقالات دیگر