زوال عقل چیست؟
زوال عقل یا دمانس، گروهی از علائم را توصیف می‌کند که حافظه، تفکر و توانمندی‌های اجتماعی را چنان تحت تاثیر قرار می‌دهد که زندگی روزمره‌ فرد مختل می شود. زوال عقل، یک بیماری مشخص نیست، بلکه چندین بیماری مختلف می‌توانند باعث زوال عقل شود.
با این‌که عموما زوال عقل شامل از دست دادن حافظه می‌شود اما از دست دادن حافظه می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. از دست دادن حافظه، به تنهایی به معنای دچار شدن به زوال عقل نیست.
بیماری آلزایمر رایج‌ترین دلیل زوال عقل پیش‌رونده در بزرگسالان مسن‌ است، اما دلایل زیادی برای زوال عقل وجود دارد. بسته به علت زوال عقل، برخی علائم زوال عقل می‌تواند برگشت‌پذیر باشد.
دِمانس به معنای کاهش عملکرد شناختی است. اگر این اختلال روانی، حداقل دو عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار دهد به آن زوال گفته می شود. زوال عقل ممکن است برخی عملکردهای بیمار را تحت تاثیر قرار دهد، از جمله:
    حافظه
    فکر کردن
    صحبت کردن
    تصمیم گیری
    رفتار
دمانس ممکن است در اثر انواع بیماری ها یا آسیب ها اتفاق بیافتد. شدت اختلال روانی می تواند از حالت خفیف تا شدید متغیر باشد. این مشکل همچنین می تواند باعث تغییرات رفتاری شود.
برخی از انواع زوال عقل پیشرونده است، یعنی با گذشت زمان بدتر می شوند. اما برخی از انواع این بیماری قابل درمان یا حتی برگشت پذیر است. عده ای از متخصصان، اصطلاح دمانس را تنها برای اختلال روانی غیر قابل برگشت استفاده می کنند.

انواع زوال عقل
در اکثر موارد، زوال عقل نشان دهنده یک بیماری خاص است. بیماری های مختلفی باعث ابتلا به زوال عقل می شوند که شایع ترین آن ها عبارتند از:
    بیماری آلزایمر. بر اساس گزارش انجمن آلزایمر، شایع ترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر است که ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد زوال عقل را در بر می گیرد.
    زوال عقل عروقی. این نوع زوال عقل به دلیل کاهش جریان خون در مغز اتفاق می افتد. چنین وضعیتی ممکن است ناشی از سکته مغزی یا تجمع پلاک در رگ هایی باشد که خون را به مغز می رسانند.
    زوال عقل با جسم لویی. رسوب پروتئین در سلول های عصبی از ارسال سیگنال های شیمیایی توسط مغز جلوگیری می کند. این وضعیت باعث منحرف شدن پیام ها، واکنش های تاخیری و از دست دادن حافظه می شود.
    بیماری پارکیسنون. بیماران مبتلا به بیماری پارکیسنون پیشرفته ممکن است دچار دمانس شوند. علائم این نوع خاص از دمانس شامل مشکلات استدلال و تصمیم گیری و همچنین افزایش بدخلقی، پارانویا و افسردگی است.
    زوال عقل فرونتوتِمپورال. انواع مختلفی از زوال عقل در این دسته قرار می گیرند که هر یک از آن ها ناشی از تغییرات در قسمت های جلویی و جانبی مغز است. علائم این نوع دمانس شامل مشکل در صحبت کردن، تغییرات رفتاری و عصبانیت است.
زوال عقل انواع دیگری هم دارد که کمتر رایج اند. درواقع یکی از انواع دمانس بیماری کروتزفلد جاکوب است که از هر ۱ میلیون نفر، تنها یک نفر به آن مبتلا می شود.

علت زوال عقل چیست؟
زوال عقل دلایل زیادی دارد. به طور کلی این بیماری ناشی از تحلیل رفتن نورون ها (سلول های مغز) یا اختلال در سایر سیستم های بدن است که برعملکرد نورون ها تاثیر می گذارند.
عوامل مختلفی، از جمله بیماری های مغزی می توانند باعث زوال عقل شوند که شایع ترین آن ها آلزایمر و دمانس عروقی است.
برخی از شایع ترین علل زوال عقل عبارتند از:
بیماری های زوال عصبی
زوال عصبی به این معنی است که سلول های عصبی به تدریج از بین می روند یا عملکرد درستی ندارند و در نهایت می میرند.
این وضعیت بر اتصال نورون ها که به آن سیناپس می گویند و وظیفه ارسال پیام در مغز را به عهده دارند تاثیر می گذارد. قطع ارتباط بین نورون ها می تواند اختلالات بسیاری را به همراه داشته باشد، از جمله:
    بیماری آلزایمر
    بیماری پارکینسون همراه با دمانس
    زوال عقل عروقی
    مصرف بیش از حد الکل
دژنراسیون لوبار فرونتوتمپورال، از دیگر عوامل ابتلا به زوال عقل است. این اصطلاح برای شرایط مختلفی که باعث آسیب به لوب های پیشانی و تمپورال مغز می شوند کاربرد دارد که عبارتند از:
    دمانس فرونتوتِمپورال یا دمانس پیشانی گیجگاهی
    بیماری پیک
    فلج فوق هسته ای
    دژنراسیون کورتیکوبازال
زوال عقل دلایل دیگری هم دارد که عبارتند از:
    اختلالات ساختاری مغز مانند هیدروسفالی با فشار نرمال و هماتوم ساب دورال
    اختلالات متابولیک مانند کم کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و اختلالات کلیه و کبود
    سم هایی مانند سرب
    تومورها یا عفونت های خاص مغز
    عوارض جانبی دارو
برخی از انواع زوال عقل ممکن است برگشت پذیر باشند. اگر علل قابل درمان دمانس، سریع تشخیص داده شوند، قابل درمان خواهند بود. بنابراین، باید به محض بروز علائم این بیماری به پزشک مراجعه کنید.

علائم زوال عقل
علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
تغییرات شناختی
    از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می‌شود
    مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب
    مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی
    مشکل در استدلال و حل مسئله
    مشکل در انجام وظایف پیچیده
    مشکل در برنامه‎‌ریزی و سازمان‌دهی
    مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
    گیجی و عدم تمرکز
تغییرات روانشناختی
    تغییرات شخصیتی
    افسردگی
    اضطراب
    رفتار نامناسب
    پارانویا (بدگمانی)
    آشفتگی و تشویش
    توهم

چه کسانی دچار دمانس میشوند؟
فشار خون ، دیابت ، افزایش چربی خون ، وزن زیاد ، سیگار عواملی هستند که موجب سکته ی قلبی میشوند ، پس می توان گفت عواملی که باعث سکته ی قلبی می شوند باعث دمانس نیز خواهند شد. پس درمان و بر طرف کردن زودهنگام  این موارد می تواند احتمال ابتلا به دمانس را نیز کاهش دهد.
افرادی که سابقه خانوادگی آلزایمر دارند در معرض خطر ابتلا به دمانس نیز هستند ،ولی این نکته مهم است که اکثر بیمارانی که آلزایمر دارند سابقه ی خانوادگی را ذکر نمی کنند. ولی اگر سابقه خانوادگی و ژن آن را دارا باشند احتمال ایجاد را بیشتر می کند و  این ژن را نمی توان تغییر داد ولی با افزایش فعالیت های مغزی و درگیر کردن آن با مسائلی که مغز را مشغول نگه می دارد و همچنین فعالیت های ورزشی و بدنی ، ثابت شده است که می توانند از ایجاد دمانس تا حد زیادی پیشگیری و یا شدت آن را کم کنند. مورد دیگر مراقبت و احتیاط جهت جلوگیری از آسیب های مغزی است که در ابتلا به دمانس موثرند.
بایستی توجه داشت که، علائم افسردگی به علائم دمانس شبیه است ولی احتمال دمانس را بالا نمی برد ولی برعکس آن افرادی که دمانس دارند احتمال ابتلا به افسردگی نیز بالاست پس لازم است پزشکان در برخورد با افراد مسن هر دو بیماری را در نظر داشته باشند.ها توجه کند چراکه افسردگی نیاز به درمان دارد و نباید بیماری که دمانس را دارد و در عین حال افسرده نیز هست از درمان آن بی نصیب بماند.به علاوه از آنجایی که یکی از علائم دمانس تغییر رفتار است و  بیمار فعالیت های اجتماعی خود را کاهش می دهد نباید به اشتباه به عنوان افسردگی تلقی گردد ، پس تشخیص و افتراق  این دو  بیماری بسیار مهم است.
فاکتورهای زیادی می‌توانند در نهایت در بروز زوال عقل نقش داشته باشند. برخی فاکتورها، از قبیل سن، نمی‌توانند تغییر یابند. فاکتورهای دیگر می‌توانند برای کاهش ریسک مورد توجه قرار بگیرند.

تشخیص زوال عقل
تشخیص زوال عقل و نوع آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. زمانی که افراد اختلال شناختی داشته باشند و قابلیت خود را برای اجرای عملکرد روزانه‌ی خود از جمله مصرف داروهایشان، پرداخت قبض‌ها و رانندگی ایمن از دست بدهند، گفته می‌شود که زوال عقل دارند.
برای تشخیص علت زوال عقل، دکتر مغز و اعصاب باید الگوی از دست دادن مهارت‌ها و عملکرد را بفهمد و تعیین کند که فرد چه اعمالی را هنوز می‌تواند انجام دهد. امروزه، بیومارکرهایی برای تشخیص دقیق‌تر بیماری آلزایمر در دسترس هستند.
پزشکتان، سابقه‌ی پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و معاینه‌ی فیزیکی انجام می‎‌دهد. محتمل است که پزشک از یکی از افراد نزدیک به شما نیز درباره‌ی علائمتان بپرسد.
هیچ تستی به تنهایی نمی‌تواند زوال عقل را تشخیص دهد، بنابراین احتمال دارد که پزشکان چندین تست برای شناسایی مشکل انجام دهند.
تست‌های شناختی و عصبی روان‌شناختی
پزشکان، با استفاده از این تست‌ها، عملکرد تفکر (شناختی) شما را ارزیابی خواهند کرد. تعدادی از تست‌ها، مهارت‌های تفکر شما از قبیل حافظه، درک محیط، استدلال و قضاوت، مهارت‌های زبانی و توجهتان را اندازه‌گیری می‌کنند.
ارزیابی نورولوژیک
پزشکان، با این تست‌ها، حافظه، زبان، بینایی، توجه، حل مسئله، حرکت، حواس، تعادل، واکنش‌ها و دیگر حوزه‌های عملکردی شما را ارزیابی می‌کنند.
اسکن‌های مغزی
    سی تی اسکن یا ام آر آی. این اسکن‌ها می‌توانند شواهد سکته‌ی مغزی یا خونریزی یا تومور یا هیدروسفالی را بررسی کنند.
    اسکن‌های PET (سوخت و ساز نما).این اسکن‌‌ها می‌توانند الگوی فعالیت مغز و رسوب پروتئین آمیلوئید را که مشخصه‌ی بیماری آلزایمر است، نشان دهند.
تست‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون ساده می‌تواند مشکلات فیزیکی موثر بر عملکرد مغز، هم‌چون کمبود ویتامین B12 یا کم‌کاری غده‎ تیروئید را شناسایی کند. گاهی اوقات، مایع نخاعی برای بررسی عفونت، التهاب یا مارکرهای برخی بیماری‌های دژنراتیو (تحلیل‌برنده) مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
ارزیابی روان‌پزشکی
متخصص سلامت روان می‌تواند تعیین کند که آیا افسردگی یا بیماری‌های دیگر سلامت روان در ایجاد علائم شما نقش دارند یا خبر.

درمان زوال عقل
دو درمان اولیه برای کاهش علائم زوال عقل استفاده می شود: داروها و درمان های غیر دارویی. دقت کنید که مصرف همه داروها برای انواع دمانس تایید نشده اند.
داروهای دمانس
دو نوع داروی اصلی برای درمان علائم بیماری آلزایمر و سایر مواردی که باعث زوال عقل می شوند در دسترس است:
    مهار کننده های کولین استراز. این دارو، میزان یک ماده شیمیایی به نام استیل کولین را افزایش می دهند. این ماده شیمیایی می تواند به شکل گیری خاطرات و بهبود قدرت تصمیم گیری کمک کند. همچنین ممکن است علائم وخیم بیماری آلزایمر را به تاخیر بیاندازد.
    ممانتین. این دارو برای به تاخیر انداختن بروز علائم شناختی و رفتاری در بیماران مبتلا به آلزایمر متوسط تا حاد استفاده می شود. ممناتین می تواند به حفظ عملکردهای ذهنی بیماران مبتلا به آلزایمر برای مدت طولانی تری کمک کند.
دو داروی بالا ممکن است در کنار هم تجویز شوند. مصرف این دارو ها می تواند عوارض جانبی داشته باشد. پزشک ممکن است برای جلوگیری عوارض مرتبط با مصرف آن ها مانند بد خوابی، تغییرات رفتاری و ….، داروهای دیگری هم تجویز کند.
آدوکانوماب ( Aduhelm). آدوکانوماب یکی دیگر از داروهای تایید شده برای درمان آلزایمر است و ممکن است روند پیشرفت بیماری را کاهش دهد. البته همچنان تحقیقات در این زمنیه در حال انجام است. آدوکانوماب یک آنتی بادی درمانی ضد آمیلوئید است که از طریق رگ به بیمار تزریق می شود. آدوکانوب بر روی ذره پروئینی خاصی که می تواند ارتباط بین سلول های عصبی در مغز را مختل کند، تاثیر می گذارد.
درمان های غیر دارویی
این درمان ها ممکن است به کاهش علائم زوال عقل و برخی عوارض قابل کنترل آن کمک کنند. درمان های غیر دارویی رایج برای دمانس عبارتند از:
    تغییر محیط. بهم ریختگی، سر و صدا و تحریک بیش از حد ممکن است باعث کاهش تمرکز شود.
    تغییر فعالیت های عادی. شما می توانید با کمک گرفتن از مشاور یا سایر متخصصان سلامت، کارهای روزمره مانند دوش گرفتن یا نظافت را به فعالیت هایی قابل کنترل تقسیم کنید.
    کار درمانی. کادرمانگر درواقع متخصص مراقبت های بهداشتی است و می تواند به شما کمک کند تا فعالیت هایی مانند راه رفتن، آشپزی و رانندگی را ایمن تر انجام دهید.

پیشگیری از زوال عقل
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از زوال عقل وجود ندارد، ولی اقداماتی وجود دارد که انجام آن‌ها می‌تواند به شما کمک کند. تحقیقات بیشتری لازم است ولی انجام موارد زیر می‌تواند برای شما سودمند باشد:
    ذهن خود را فعال نگه دارید. فعالیت‌های تحریک‌کننده‌ی ذهن از قبیل مطالعه، حل معما و انجام بازی‌های مرتبط با واژگان و پرورش حافظه می‎‌تواند شروع زوال عقل را به تعویق بیاندازد و اثرات آن را کاهش دهد.
    از نظر فیزیکی و اجتماعی فعال باشید. فعالیت فیزیکی و تعامل اجتماعی ممکن است شروع زوال عقل را به تاخیر بیاندازد و علائم آن را کاهش دهد. تحرک بیشتری داشته باشید و 150 دقیقه در هفته ورزش کنید.
    سیگار را ترک کنید. برخی مطالعات نشان داده است که سیگار کشیدن در میانسالی و سنین بالاتر می‌تواند ریسک ابتلا به زوال عقل و بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. ترک سیگار ممکن است ریسک ابتلا را کاهش دهد و سلامت شما را بهبود بخشد.
    ویتامین کافی مصرف کنید. برخی تحقیقات پیشنهاد می‌کنند که افرادی که کمبود ویتامین D دارند، احتمال بیشتری دارد که به بیماری آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل دچار شوند. شما می‌توانید ویتامین D را از طریق غذاهای خاص، مکمل‌ها و قرار گرفتن در معرض نور خورشید به دست آورید.
پیش از توصیه‌ به افزایش مصرف ویتامین D برای پیشگیری از زوال عقل، مطالعه‌ی بیشتری لازم است، اما دریافت ویتامین D کافی محض اطمینان، ایده‌ی خوبی است. مصرف روزانه‌ی مکمل ویتامین B- کمپلکس و ویتامین C نیز ممکن است سودمند باشد.
    ریسک فاکتورهای قلبی عروقی را مدیریت کنید. فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و شاخص توده‌ی بدنی (BMI) بالا را درمان کنید. فشار خون بالا ممکن است منجر به افزایش ریسک برخی از انواع زوال عقل شود. تحقیقات بیشتری برای تعیین این موضوع که آیا درمان فشار خون بالا می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهد، لازم است.
    مشکلات دیگر خود را درمان کنید. اگر مشکل شنوایی، افسردگی یا اضطراب دارید به پزشک مغز و اعصاب خود مراجعه کنید تا درمان شوید.
    یک رژیم غذایی سالم داشته باشید. خوردن غذای سالم به دلایل زیادی حائز اهمیت است، اما یک رژیم غذایی مانند رژیم غذایی مدیترانه‌ای – که غنی از میوه، سبزیجات، غلات کامل و اسیدهای چرب امگا 3 که معمولا در میوه‌ها و مغزهای خاص وجود دارد، است- می‌تواند وضعیت سلامتی را بهبود بخشد و ریسک ابتلا به زوال عقل را کاهش دهد. این نوع رژیم غذایی، سلامت قلبی عروقی را نیز بهبود می‌دهد که این امر منجر به کاهش ریسک زوال عقل می‌شود. سه بار در هفته ماهی‌های چرب مانند سالمون و روزانه یک مشت مغز – به‌خصوص بادام و گردو – بخورید.
    خواب باکیفیت داشته باشید. اصول بهداشت خواب را رعایت کنید و اگر بلند خروپف می‌کنید یا در خواب دچار وقفه‌ی تنفسی یا تنگی نفس می‌شوید، با پزشک خود صحبت کنید.

_________________________________________________________

مقالات دیگر